ئەمڕۆ گرفتی شوناس زیاتر لە هەر كات و سەردەمێكی دیكە ،بەرۆكی زۆر نەتەوەی ئەم سەرزەمینەی گرتووە، چونكە لەم سەردەمەی ئێستادا، كە سەردەمی زۆر خێرایە، هەموو نەتەوەكان بەرەو سەربەخۆیی خۆیان رۆیشتوونەو، دەیان نووسەری گەورەو هزرڤانی گەورەیان لە بوارە جیا جیاكاندا بۆ دروستبووە، تەنیا نەتەوەی كوردە بەو قەبارە گەورەیەی خۆی، كەچی نەیتوانیوە نە ببێتە خاوەنی دەوڵەتێك بۆ خۆی، نە شوناسێكیشی بۆخۆی دروستكردووە، لەكاتێكدا لەنێو هەموو نەتەوەكاندا، بە دەگمەن نەتەوەیەك دەدۆزیتەوە، بێ شوناس و ناسنامەی خۆی بێت، نەتەوەی بێ شوناس، وەك نەتەوەیەكی پەرت و گەڕیدەو كۆچەری دادەنرێت و، هەر رۆژەو لە هەوارگەیەك بارگەو بنەی دادەنێت . هەموو نەتەوەكان پێویستیان بە شوناسێك بۆ ناسینی خۆیان هەیە، میللەتی بێ شوناس، لە دەرەوەی میللەت و كۆمەڵگاو مێژوودا دەژی. بەڵام شوناسی هیچ نەتەوەیەكیش بە قەد شوناسی هەرێمی كوردستان پڕ گرفت و پڕ قەیران نییە، روونیش نییە تا كەی ئێمە لەو دۆخە ئاڵۆزو تێكچڕژاوەدا دەمێنینەوە. بەدبەختی كورد لەوەدایە، میراتەكەی میراتی ئیسلامگەرایی و زەردەشتگەرایی و میرو ئەمارەت و تا دەگاتە حیزبی سیاسییەكانە، هەوێنی هەموو ئەو میراتانەش خۆی لە براكوژیدا چڕ كردۆتەوە. كورد نەك هەر خاوەنی هیچ میراتێكی رۆشنگەری و نوێخوازی نییە، بەڵكو چەندین سەدەیە، هیچ تروسكاییەكیشی بەرنەكەوتووە. فیكر یان هەر قوتابخانەیەكی فیكریی ، ئەوكاتە دروستدەبێ كە مرۆڤەكان بتوانن تەئەمول بكەن، بە داخەوە، هیشتا كۆمەڵگای كوردی، لەناویشیاندا نوخبەی كوردی نەیتوانیوە تەئەمولێك پڕ بە پڕی سەردەم و واقیعەكەی خۆی بێت، بیكات.
هەموو شوناسێك بریتییە لە گەوهەرێك كە ناوەرۆكی ئاستی نەتەوەكان دەستنیشاندەكات. رەنگە هەندێكجاریش بریتی بێت لە دەمامك، هەر میللەتێك جۆرە دەمامكێكی هەیە، هەندێكیان دەمامكێكی جوان ، هی هەندێكیش زۆر قێزەوئیسپارتاییەكان جۆرێك شوناسیان هەبوو، . شوناسی ئیسلامیش لە رابردوودا، بەتایبەت هەر لە دەستپێكردنی بە فتوحات و داگیركاری، زۆر لە بیروباوەڕی رابردووی ناسیۆنالیزمی نزیك بوو كە پێشتر هەزاران ساڵ بوو هەبوو.بەڵام روونە شوناسی ئیسلامی 1400 ساڵە بەردەوامە،بەڵام نەیتوانیوە سنووری بیركردنەوەی مرۆڤ ببەزێنێت. نەیشیتوانیوە بە هەمان سەردەمی فتوحات و داگیركارییەكەی سەردەمی سەرهەڵدانی، ناسیۆنالیزم بپارێزێت، یان گەشەی پێبدات. ئایینی ئیبراهیمی چوارچێوەی داڕشتنی ئایینی ئیسلامە.خاڵی بنەڕەتیش لەو ئایینە ئەوەیە، وەرچەرخانە لە ژیانی زیندەگییەوە بۆ ژیانی ئاخرەت. ئەمانەی ئێمە باسیان لێوە دەكەین، جگە لە بابەتە فیكرییەكان، باقی ئەوانی دیكە، بریتین لە مێژوو، مێژووش خۆی لەخۆیدا چیڕۆك و بەسەرهاتە، هیچ چیڕۆك و بەسەرهاتێكیش نادۆزیتەوە، بێ شوێن و بێ كات بووبێت.هەر چیڕۆكێك شوێنێكی هەیە لەگەڵ سەردەمێكدا.نەتەوە هەیە لە مێژوودا شوناسێكی هەبووە، بەڵام دوایی ئەو شوناسەی نەماوە!، میللەتیش هەبووە، لە مێژووی رابردوویدا خاوەنی هیچ شوناسێك نەبووە، بەڵام ئێستا خاوەنی شوناسێكی باڵایە.
شارستانێتی كۆن، شوناس و ناسنامەیەكی نەبوو، بۆیە خەڵكی بە گشتی هێندە پێی ئاشنا نین، هەر شتێك شوناسی نەبێت ئیتر ون دەبێت.. بەناوبانگترین و گرنگترین شوناس بۆ سەرجەم گەلانی جیهان، بزووتنەوەیەكی گەورەی فكرییە، بۆ نموونە رێنیسانسی كارولینجی(سەردەمی كارولینیان تشارلمان) لە سەدەی نۆ لە رۆژئاوا , بەتایبەت (یوهانز سكۆت ئەریجینا Johannes Scotus Eriugena ، كە ناوەندی ئەو رێنیسانسە بوو، كە لەسەر بنەمای ئەفلاتونیزمی نوێ وسروشی ئایینی مەسیحی، كە بەشێوەیەكی سۆفیگەرییانە ، نەقشی ئەو رێنیسانسەی سەدەی نۆی كرد. رێنیسانسی هندۆسی لە هەمان سەدەی نۆ بەڵام لە هیند ، هەروەها رێنیسانسی سەدەی شازدە لە رۆژئاوا، بەرپا بوون. وەرگێڕانی كارە فەلسەفییەكانی ئيبن عەرەبی و ئەوانی دیكە بۆ سەر زمانی لاتینی لە سەدەی دوازدەو سێزدە، یان وەرگێڕانی كلاسیكییەتی سەنسكرێتی بۆسەر فارسی لە سەدەی شازدە.
ئەگەر لە یۆنان ئەو رێنیسانسەی ٢٥٠٠ ساڵ پێش ئێستا دروست نەبوایە، هەرگیز یۆنان نەیدەتوانی ئەم مێژووەو ئەم شوناسە بۆخۆی مسۆگەر بكات، تەنانەت وەك برتراند راسڵ دەڵێت: هەموو ئەوروپا خۆیان بە قەرداری یۆنان دەزانن.
دەتوانین بڵێین لە سەدەی شازدەو ئینجا سەدەی حەڤدە، پەیوەندییەكانی مرۆڤ بە سروشت بە تەواوی گۆڕانكاری تێكەوت. چونكە ئەم دوو سەدەیە بە سەدەی زانست و پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیا دادەنرێت.فەیلەسوفەكان دەریانخست كە مرۆڤ وزەیە. هەندێكی دیكە بەتایبەت (دیكارت) وتی مرۆڤ سەروەری جیهانە. چونكە فەلسەفەی كلاسیكی یۆنان لە چوارچێوەی لێكۆڵینەوە لە گەردوون بوو، دواییش لێكۆڵینەوە لە ئایینی مەسیح و ئایینی مرۆڤایەتی بوو. بەڵام لە سەدەی شازدەوە، وەرچەرخانێكی گەورە لە فیكرو لە فەلسەفەی ژیان دروستبوو، كە گرنگیان بە مرۆڤ دەدا. ئینجا دەیان قوتابخانەی فیكری و فەلسەفی دروستبوون.
ئەقڵ دیاردەیەكی بەرچاوە لە دیاردەكانی سروشت، كۆی غەریزەكان، بزووتنەوەی مێژووت بۆ دەستنیشاندەكات.هەندێك بە ئاراستەی سێكسبازی و( لیبیدۆ)كەی فرۆید هەنگاودەنێین، هەندێكیش بە ئاراستەی هێزو جەختكردنەوە لە ئیرادە ، كە لەسەر بنەمای فیكری (شۆپینهاوەرو نیچە و ئەدلەر) هەنگاودەنێین، یانیش ئەوەتا بە ئاراستەی بەرهەمهێنان هەنگاو دەنێین. كە (ماركس) بنەماكەی بۆمان دانا. ئاخر هەموومان بەپێی سروشت و لێكدانەوەمان بۆ سروشت بیردەكەینەوە.
ئێمە ئیتر دەبیت بیر لەوە بكەینەوە، چۆن بتوانین هاوسەنگییەك لەنیوان ئەو تەكنۆلۆژیایە پیشكەوتووەو ئەو تەقلیدەی لەناوماندا زاڵە رابگرین. چۆن بتوانین ئەو بیرەوەرییە چەقبەستووە بە رابردوومان هەڵتەكینین و ، ئاراستەی بیركردنەوەمان بۆ ئەو پیشكەوتنە كۆمەڵایەتی و ئابوورییانە بگۆڕین كە هەموویان زۆرترین خۆشبەختی بۆ مرۆڤ بەخۆوە گرتووە. ئەی چی لە بەهاكانمان بكەین، كاتیك دەمانەوی ئاراستەكەمان بگۆڕین، بیگومان وردە وردە بەهایەكی ترمان بۆ دروستدەبیت، كە سەرەتاكەی بە نامۆیی دیت و جێی خۆی دەكاتەوە.ئیستا چ ئەوانەی سیاسەت دەكەن، چ ئەوانەیش كە سۆفیگەرو دەرویشن، یان ئەوانەیش كە هەموو شتێك رەتدەكەنەوە، لەگەڵ هەموو ئەوانی دیكەش، دەبینین، لە بارەی باری دەروونییەوە ماندوون، تا رادەیەكیش نائومیدن، زۆرێكیان كەم یان زۆر گۆشەگیرن و، نەشیانتوانیوە بەشێوەیەكی ئەقڵانی كاربكەن.نا ئەقڵانی لەمە زیتر دەبێت چی بێت، لە چركەساتێكدا دەتكەن بە تێكۆشەرو شۆڕشگێر، لە چركەساتێكی دیكەدا، دەبیتەوە كۆنەپەرست و نانیشتمانی. ئەمە لەم رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەت لەم هەرێمەی ئێمەدا نەبێت، هەرگیز لە هیچ شوێنێكی ئەم جیهانەدا بەمشێوەیە نییە. ئێمەی كورد، هەزار ساڵی دیكەش لەنێو ئەو بەهاو شارستانێتییە تەقلیدی و سواوە بژین، ناتوانین شوناسی خۆمان وەك نەتەوەیەكی سەربەخۆمان و وەك نەتەوەیەكی نیمچە هاوچەرخیش نیشانبدەین.واتا وەك ئێستا بێ شوناس دەمێنینەوە.بۆیە پێویستیمان بە راچڵەكینێك هەیە، هۆشمان بێتەوە بەرخۆمان ، بزانین ئێمەی كورد كە لەناو شارستانێتی سۆمەرییەكان رۆڵی كاریگەرمان هەبوو، ئەی بۆچی ئێستا ئەوەندە زۆر دوا كەوتین!. من هەرگیز لەگەڵ ئەوەدا نیم، هەموومان بەیەك ئاراستە سەیری مێژووی خۆمان و رابردووە تەقلیدییەكەی خۆمان بكەین، من دڵنیام هەر ناشبێت بەیەك چاو بڕوانین، لە ئەوروپاش نیچە كاتێك بەهاكانی تێكشكاندو بەدەنگی بەرز هاواری كرد خوا مردووە، زۆر جیاواز بوو لەگەڵ هیگڵ كاتێك رۆح ی هێنایە ناو مێژوو، ئەمەش رێگایەكی تایبەت بوو بۆ دۆزینەوەی وشیاری.ئەمەش بوو وای لە هیگڵ كرد پیمان بڵێ لە بنەڕەتدا مێژووی فەلسەفەو ، فەلسەفەی مێژوو یەك شتن. ئەگەر بڕوانینە هایدگەر، دەبینین لە هەردووكیان (هیگڵ و نیچە) جیاوازترەو ئاراستەیەكی دیكەی هەیە، كە پێیدەڵێن (الكفر بالكائن).ئەم روانینەی رۆژئاوا، هەر لە سەردەمی سوكراتەوە تا ئەمڕۆ، وایكردووە گرژی و ئاڵۆزی لەنێوان فیكری یۆنانی و ئایینی مەسیحییەت دروست ببێت، گرژی و ئاڵۆزی لەنێوان سەدەكانی ناوەڕاست و رینیسانسی ئەوروپی دروست ببێت. لەنێوان كۆمۆنیزم و سەرمایەداری دروست ببێت....هتد بەداخەوە ئێمە گرژی و ئاڵۆزی و تەنانەت پێكدادانیشمان زۆر بینیوە، بەڵام هیچیان لەسەر وەرچەرخانێكی فیكری و فەلسەفی نەیووە، هیچیان لەسەر بنەمای بیركردنەوەی ئەقڵانی و میتۆدێك بۆ ئاییندەمان نەبووە. بۆیە هێندە ماندووین، تەنانەت تاقەتی نەك خوێندنەوە، بەڵكو گوێگرتنیشمان نەماوە، چ جای ئەوەی لەیەكدی تێبگەین.
شەڕی كاتۆبیك و پرۆتستانت، بۆ چاكسازی ئایینی بوو، بۆیە ماندوو نەبوون، چونكە رەوتی مێژووی ئایندەیان لە بیركردنەوەی خۆیاندا نەقش كردبوو. ئێستاش خاوەنی شارستانێتییەكی زۆر بەرزن و ، ئێمەش لەناو بەها تەقلیدییەكان و لەناو بیركردنەوەی تەقلیدی بەتەواوی نقوم بووین و ، خۆمان لێ ون بووە. كارەسات لەمە زیاتر دەبێت چی بووبێت كە میللەتێك خۆی لێ ون بووبێت، هیچ دیاریش نییە كەی خۆی دەدۆزێتەوە. چونكە تا ئەو چركە ساتەش لەناو تاریكیدا هەنگاو دەنێت. ئێمە لەناو سێ(3) شارستانێتیدا دێین و دەچین، شارستانێتی فارس و تورك و عەرەب، چەندین هەزار ساڵە، نەمانتوانیوە رێڕەوێك بگرینە بەر كە تایبەتمەندی خۆمانی هەبێت.
ئەوەی مرۆڤ لە ئاژەڵ جودا دەكاتەوە، رێژەی ئەقڵ و ئەقڵانیبوونیەتی. چونكە مرۆڤ جگە لە غەریزەی سێكس و خواردن كە لە ئاژەڵیشدا هەمان شتە، ئەقڵی تا رادەیەك و بە پلەو رێژەی جیاواز ئایندەیی تێدایە . ئەم روانینی ئایندەییە لە مرۆڤێكەوە بۆ مرۆڤێكی دیكە، لە ژینگەیەكیشەوە بۆ ژینگەیەكی دیكە جیاوازەو دەگۆڕێت. زۆرێك لە مرۆڤەكان مەیلی سێكسی لیبیدۆی فرۆید بەسەریاندا زاڵە، هەندێكی دیكە مەیلی هێزو ئیرادە كە(شۆپینهاوەرو نیچەو ئەدلەر)جەختیان لێكردۆتەوە، بەسەریاندا زاڵە. هەندێكی دیكەش هەن، مەیلی بەرهەمهێنان، واتا هۆیەكانی بەرهەمهێنان كە (ماركس)جەختی لێكردۆتەوە، بەسەریاندا زاڵە. ئاخر كاتێك باس لە ئەقڵی رۆژئاوایی دەكرێت، مانای هۆشیارییەكی فیكری بۆ رۆژئاوا ناگەیەنێت، ئەمە ئەگەر ئەو پێوەرە بە راست بزانین، كەواتا مێژووی رۆژئاوا لە كۆپەرنیكۆسەوە دەستپێدەكات. ئەوكاتەی مەعریفەی رامان دەستی بە پووكانەوە كردو لە جێگەیدا هێز شوێنی گرتەوە، وەك (باكون) باسی لێوە كردووەو، ئیتر مرۆڤ بووە چەق ی ژیان و جیهان وەك (دیكارت)و ،دواییش (ماركس) جەختیان لێیكردۆتەوە. لەوكاتانەوە واتا لە سەدەی شازدەو حەڤدەوە ئیتر فیكری زانستی – تەكنۆلۆژی وردە وردە جێگای رامان ی گرتەوە. ئەم دیاردە رامانییە بوو ، جیهانێكی پڕ لە یۆتۆپی دروستكردبوو، كرابوو بە بەهاو ئاكارو سیستەمی كۆمەڵایەتی.
هەموو دواكەوتن(تخلف)ێكی ئابووری، كێشەیەكی هێندە گەورە نییە، ئەگەر بێت و كێشەی وشیاری و رووناكبیری لەگەڵدا نەبێت. كورد هەمیشە لە پێگەیەكی داكۆكیكردندا بووە لە خۆی، بەڵام داكۆكیكردنێكی شەل و سەقەت. چونكە هیچ روانینێكی ئایندەیی لەگەڵدا نەبووەو ، هیچ فیكرو فەلسەفەیەكی تایبەت بە نەتەوەكەی خۆی لەگەڵدا نەبووە. تەنانەت تا ئەمڕۆش كورد، لە بچووكترین دیالۆگی فیكری لەگەڵ فیكری رۆژئاوا یان فیكری ئاسیایی نەكردووە، چونكە لە بنەڕەتدا، خاوەنی هیچ فیكرو فەلسەفەیەك نین. راستە رۆژئاوا بەردەوام كەوتۆتە نێو قەیرانی قووڵەوە، بەڵام بەردەوامیش بە فیكری نوێ ، توانیویانە قەیرانەكان چارەسەر بكەن، ئەو گرژییەی كە لەنێوان فكرو فەلسەفەی یۆنانی لەگەڵ فیكرو فەلسەفەی ئایینی مەسیحییەت دروستبوو، بەتایبەت لە سەدەكانی ناوەڕاست و دواتریش لەكاتی سەرهەڵدانی كۆتاییهێنان بە سەدەكانی ناوەڕاست و رێنیسانسدا، راستە گرژییەكی توندی لێ كەوتەوە، بەڵام تۆما ئەكوینی و ئیتر چەندانی دیكە هەوڵی چارەسەركردنی ئەو گرژییانەیان دا، تا بەسەر گرژییەكاندا سەركەوتن، خۆ ململانێی نێوان سەرمایەداری و كۆمۆنیزم و چەندانی دیكەش بەهەمانشێوە هاتن و چوون. دیستۆیڤسكیش بەتەنیا لە هەوڵی ئەوەدا نەبوو، روسیا بە رۆژئاوا ئاشت بكاتەوە، بەڵكو دیستۆیڤسكی لە روسیای تا رادەیەك رۆژهەڵاتی و نیچەی رۆژئاوایی ، تۆوی هیچگەرایی و پووچگەراییان داچاندو لەوەش زیاتر ترووسكاییەك بۆ دەروونشیكارییان دروستكرد، كە دواتر فرۆید قۆزتییەوەو سوودی لە هەردووكیان وەرگرت. دیارە هیچگەرایی و پووچگەرایی نیچەو دیستۆیڤسكی لە رووی بونیادی فیكرەكانیانەوە، زۆر لە یەك جیاوازن، بە دیوێكی دیكەدا دەتوانین بڵێین بە دوو ئاراستەی لەیەك نەچوو داچووبوون، بەڵام لە یەك دیاردەیان دەكۆڵییەوە . ئەگەر روونتر قسە بكەین دەتوانین بڵێین هیچگەرایی و پووچگەرایی ئەڵمانیا كە رابەرەكەی نیچە بوو، رایخی سێیەمی دروستكرد، هیتلەریش بەرجەستەی كرد، كە لە بنەڕەتدا هیتلەر رۆحی ئەو پووچگەرایی و هیچگەراییە بوو، بە پێچەوانەی ناپلیۆن كە هیگڵ پێیوابوو رۆحی جیهانە. بەڵام هیچگەرایی و پووچگەرایی دیستۆیڤسكی و روسیا، بەلشەفیزمی هێنایە ئاراوە. ئەمەش ئەوە دەردەخات، هەموو فیكرو بیرۆكەیەك، كە سەریهەڵدا، مرۆڤ بەرەو ئاراستەیەك دەبات بۆ ئەوەی قورتاری بكات لەنێو ئەو دۆخەی كە تێیكەوتووە.
هەموو پێغەمبەرەكان بەهۆی لەباربوونی زەمینەی بارودۆخێكی مەرگەساتئامێزەوە هاتوون و، ئیتر ئەو دۆخە كارەساتئامێزەیان بەرهەمهێناوە بۆ سەردەمێكی ترسناكتر، بە واتایەكی دیكە ئەو سەردەمە خەمناكەیان خستۆتە نێو چوارچێوەیەك یان لە بەرگێكی هیستریای میتافیزیكیان بۆ چنیوە، وەك بڵێی ئەم دۆخە خودا وای لێكردووەو هەر خوداش رایگرتووە، دەنا دەتەقێتەوە، تەقینەوەشی لە بوومەلەرزەیەكی یەكجار كارەساتئامێز دەچێت كە هەموومانی تێدا نغرۆ دەبین. ئەم ترسە وات لێدەكات، بە ناچاری نەك لە خۆشەویستییەوە بێت، خۆت بخەیتە پەنای خوداو، ئەوكەسەیش كە خۆی بە نوێنەری خودا دەزانێت. بەڵام كاتێك مرۆڤ لە فیكری رامان(میتافیزیك)ەوە، بەرەو ئاراستەی تەكنیك و تەكنۆلۆژی وەرچەرخا ، لە هەست و سۆزی رۆحانییەوە بۆ مەیل و غەریزەكانی سەرەتایی هەنگاوی ناو ، هەروەها تێڕوانین و بیركردنەوەی لە رۆژی قیامەتەوە بۆ دیدێكی زانستیانە سەبارەت بە مێژووگەرایی ئاراستەكەی وەرگێڕا، ئیتر وردە وردە ، زەمینە بۆ هاتنە دی پێغەمبەرێكی دیكە بچووكبووەوەو، خەڵكیش ئەوەندە بیریان لەو بومەلەرزەیە ترسناكە نەدەبووەوە، كە بە هۆی كارو كردەوەكانمان ، یان بەهۆی غەزەب لێگرتنی خوداوە لە مرۆڤەكانی ، هەموو جیهانت بۆ سەراوبن دەكات.
گرفتی خودا ئەوەیە خاوەنی هێزو توانایایەكی لە ئەقڵ بەدەرە، لە كاتێكدا هیچ پەیوەندییەكی ئۆرگانی و دیالەكتیكی و راستەوخۆی بە سروشت و بە مرۆڤیشەوە نییە. نووسینە سروشتییەكان زیاتر بە پیتی ماتماتیكی نووسراون، لۆژیكی گالیلۆ نموونەیەكی زیندووە لەمبارەیەوە. بەڵام وەك شیلەر جەختی لێكردۆتەوە، ئەوە خودا نییە مرۆڤی بەو شێوەیە دروستكردووە، بەڵكو ئەوە مرۆڤە خودای بەم شێوەیە دروستكردووە كە خاوەنی هەموو هێزو توانایەكی لە ئەقڵ بەدەرە.. ئێران بەهۆی سەرهەڵدانی ئەو شۆڕشە ئیسلامیەیەوە، كۆمەڵگای بەرەو دواوە گێڕایەوە، بەهۆی دروستكردنی كەشوهەوای نامۆبوون لە نیشتمان، كە هەستی مرۆڤی سەردەم بەرگەی ناگرێت،كە لە ژیانێكی كۆمەڵایەتی بەرەو شوێنگەیەكی دواكەوتووی لاوەكی دەیگەڕێنێتەوە، لەژێر دۆخێكی پڕ لە گوشارو كەبت، كە دۆخێكی كوشتن و سێدارەدان و لێدان و ئازاردانی بە كۆمەڵی لەناو خەڵكدا دروستكرد.تا كارگەیشتە ئەوەی ژیان تامی پێوە نەماو، مرۆڤ ناتوانێت بە ژیانێكی شایستە بژی. راستە بزوێنەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران لە قووڵایی نا وشیاری كۆمەڵییەوە لە نەتەوە دروستبوو، بەڵام ئەو هۆكارانە زۆرن كە وال ە نەتەوە یان كۆمەڵگایەك دەكات، رێگایەكی مەترسیدار بە رزگاركاری خۆی بزانێت.
ئیسلامیەكان ماوەی 1400 ساڵە شەڕ دەكەن، بەڵام هێشتا بەتەواوەتی ماندوو نەبوونە، ئەگەر سەیر بكەین چی ئایدیۆلۆژیای تر هەیە، وەك كۆمۆنیزم، فاشیزم، نازیزم، تەنانەت لیبرالیزمیش هیچ كام لەمانە بەرگەی ئەم هەموو شكست و كەوتن و هەڵوەرینانە ناگرن ، بەڵام ئیسلامی سیاسی هێشتا هێزی هێرشبردنی تێدا ماوە.. فاتیكان شوناسێكی ئایینی هەیە, بەڵام ئەمریكا ئێستا لە هەموو كاتێك زیاتر شوناسێكی تەكنۆلۆژی بەخۆیەوە گرتووە، عێراق یان روونتر بڵێین رۆژهەڵاتی ناوەڕاست شوناسی توندوتیژی وەرگرتووە. ئەفریقا شوناسی دواكەوتوویی وەرگرتووە. وڵاتانی دواكەوتوو، ئەو وڵاتانەش كە ئیسلامین، تا ئێستاش لە قۆناخی ئایدیۆلۆژیادا دەژین.جا ئایدیۆلۆژیاكە ئیسلامی بێت یان چەپڕەوی بێت، كە سەر بە كەلەپوورو میراتی ماركسیزم لینینیزم بێت.سەرهەڵدانی شۆڕشی ئیسلامی ئێران و بەردەوامبوونی هەر لەو چوارچێوەیەیە.
