نووسەرەناسراوەکان

داهاتووی پڕۆسەی سیاسیی عێراق دوای كشانەوەی ڕەوتی سەدر .. محەمەد عەلی

 

وەك ئاشكرایە، هەنگاوەكەی موقتەدا سەدر بە كشانەوە لە پڕۆسەی سیاسیی عێراق، لە بۆشایی نەهاتووە، بەڵكو لەسەر بنەمای كۆمەڵێك پێشهات و مەبەستی سیاسی بووە، كە سەدر مەبەستیەتی بەم كارە هەنگاوێك پێش ڕكابەرەكانی بكەوێتەوە لە بەدەسهێنانی سۆزی گەلی عێراق بۆ هەر هەنگاوێكی سیاسی داهاتووی تایبەت بە پێگەی ڕەوتەكەی لەسەر گۆڕەپانی پەرلەمانی و سیاسی لە عێراقدا.

ئامانجی هەرە سەرەكیی سەدر لە ڕكابەری و عینادی لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ پێكهێنانی حكوومەتی زۆرینەی نشتیمانی لە ماوەی ڕابردوودا، بریتی بوو لە جیاكردنەوەی هێزە نیشتیمانییەكان لە هەرسێ پێكهاتەی سەرەكیی عێراق لە (سوننە، شیعە و كورد) و ئەو هێزانەی كە پاشكۆن بۆ وڵاتانی هەرێمی، بە شێوەیەك سەدر سەركەوتوو بووە لەم پەیامە و لە ئێستادا سادەترین هاوڵاتی عێراقی ئەم جیاوازییە بە ڕوونی دەزانێت و سەدر زۆر سەركەوتووانە توانی وەك كەسایەتییەكی نیشتیمانی جیاواز لە سەركردەكانی تری شیعە، خۆیی پیشانی گەلی عێراق بدات، لە بەرامبەردا ڕكابەرەكانی بێئاگا لەوەی خزمەتی پێگەی سیاسیی ئەو دەكەن، سەرسەختانە بەرەنگاری بوونەوە.

لەلایەكی ترەوە سەدر لە درێژكردنەوەی ڕكابەرییەكەی لەگەڵ هێزە شیعییەكانی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی، مەبەستی ئامادەكاری بوو بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، بەو هۆكارەی سەدر دڵنیا بوو ئێران هەرگیز قبووڵ ناكات هێزە نزیكەكانی لە عێراق پەراوێز بخرێن، بەڵام پەیامەكەی خۆی بە هەموو لایەك گەیاند كە مەبەستی چاكسازی و كۆتاییهێنانی بەشبەشێنەی سیاسییە، كە هەمووان دڵنیان كە حكوومەتی تەوافوقی هەرگیز سەركەوتوو نابێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق، بەم شێوەیە سەدر خۆی و هاوپەیمانیەتەكەی بە چاكساز و ڕكابەرەكانیشی بە بەربەستی سەرەكیی بەردەم ئەم پڕۆسەیە پیشان دا و بە هەمووانی گوت، ئەوەی نایەوێت عێراق پێشكەوتن و سەقامگیری بەخۆیەوە ببینێت، بەربەست بوون بۆ پێكهێنانی حكوومەتی زۆرینە.

لە هەمان كاتدا كشانەوەی سەدر لە پڕۆسەی سیاسیی عێراق، لە كاتێكدا بوو كوتلەی سەدری سەركەوتوو بوو لە تێپەڕاندنی یاسای پاراستنی ئاسایشی خۆراك لە پەرلەمانی عێراق، بە جۆرێك بودجەیەكی پێویستی بۆ حكوومەتەكەی (مستەفا كازمی) دابین كرد، كە بتوانێت كارەكانی بەردەوام بێت بۆ ئەمساڵ، ئەوەی نكۆڵیی لێ ناكرێت ئەوەیە، كە سەدر پاڵپشتی سەرەكیی حكوومەتەكەی كازمی بوو، بە جۆرێك بڕیار بوو سەدر و كوتلەكەی سەردانی سعوودیە بكەن، بەڵام كازمی ئەم كارەی گرتۆتە ئەستۆ و ڕاستەوخۆ دوای سەردانی سعوودیە گەیشتە ئێران، كەوابێ كازمی پەیامی سەدری گەیاندۆتە ئەم دوو وڵاتە كە باشترین بژاردە بۆ ئەم دوو وڵاتە، بەردەوامبوونی حكوومەتەكەی ئێستا بێت، لە بەرامبەردا كاردانەوەكانی سەدر پێشبینینەكراو دەبن و بە دڵی هیچ لایەنێكیان نابێت .

هاوكات دەكرێ پەیامێكی تری سەدر لەم هەنگاوە، بۆ هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانی كاریگەرو ڕكابەری ئێران لە سەر گۆڕەپانی سیاسیی عێراق بێت، لە نەبوونی ئەودا هێزە میلیشیاكان لە بەغدا دەسەڵاتدارن و هێرشی مووشەكی دەكرێتە سەر دامەزراوە نەوتییەكانی هەرێم و درۆن بۆ هەرێمی كوردستان دەنێرن و فشارەكانیان بۆ هێزە سونییە كاریگەرەكان زیاد دەبێت و عێراق دەگەڕێتەوە بۆ خاڵی سەرەتا لە ناسەقامگیری سیاسی و ئەمنی،  ئەمەش مەترسیی گەڕانەوەی داعش زیاتر دەكات و هێزە دیموكراسیخوازەكان لە عێراق لاواز دەكات، بە جۆرێك دەمانگەڕێنێتەوە ئەو سەردەمەی سەركردە سوننەكان بە تۆمەتی ناڕەوا دەكرانە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی تا بە هەڕەشەی بەكارهێنانی هێزی سەربازی، هەرێمی كوردستان ناچار بكەن سازشی سیاسی بكات و عێراق بەرەو هەڵدێر ئاراستە بكەن.

نابێ ئەوەشمان لەبیر بچێت سەدر لە دوای گۆڕانكاری لە عێراق و پڕۆسەی ئازادكردنی لە ساڵی 2003 بەردەوام ئامادە بووە لە حكوومەتە یەك لەدوای یەكەكان و، ڕۆڵی كارای هەبووە لەسەر ئاستی سیاسی و ئابووری و ئەمنی،  كە خاوەن هێزێكی چەكداریی گەورەیە و لە ئێستاشدا نزیكەی 400 پۆستی حكومیی جۆراوجۆر بەڕێوە دەبات، بۆیە هەموو پێشبینییەكان ئەوەمان پێ دەڵێن، كە ئەم هەنگاوە بەپێی دراسەت و مەبەستدارە و بە سەرەتای هەنگاونان بۆ یەكلاكردنەوەی لەگەڵ هێزە شیعییە ڕكابەرەكانی هەژمار دەكرێت، پێشهات و گۆڕانكارییەكانی داهاتووی پرۆسەی سیاسیی عێراقیش، مەبەستە ڕاستەقینەكەی (موقتەدا سەدر) ڕێبەری رەوتی سەدر لەم هەنگاوە دەردەخەن.

بەڕێوەبردنی ململانێكان و هێزە بەوەكالەتەكان ... محەمەد عەلی

لە دوای گۆڕانكارییەكان لە عێراق و بە تایبەتیش پێشنەكەوتنی بەرچاو لە گفتوگۆكانی (ڤیەننا)ی تایبەت بە پڕۆگرامی ئەتۆمیی ئێران، ئیدی كاردانەوەكانی ئێران كەوتۆتە بارێك لە رێگەی هێزە نزیكەكانی، شەڕی وەكالەتی دەست پێكردووە بۆ كاریگەری دروستكردن لەسەر رەوتی ڕووداوەكان لە عێراقدا.

پاش هەڵبژاردنەكانی عێراق و بە تایبەتی لە دوای ئەنجامدانی كۆبوونەوەی ٢٠٢٢/١/٩ی هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان، ڕێككەوتنێكی نوێ لە نەخشەی سیاسیی عێراق هاتووەتە پێشەوە، بە شێوەیەك ئیدی هێزە نزیكەكانی ئێران بە تایبەتی چوارچێوەی هەماهەنگیی ئێران تەواو بێئومێد بووە، بۆیە ململانێكان چوونە ئاستی رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆوە لە ڕێگەی میلیشیا جۆراوجۆرەكانی نزیك لە ئێران، لە ماوەی ڕابردووشدا بێ جیاوازی، هێرشەكان بۆ سەر بارەگاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان و هاوپەیمانی عەزم و تەقەدوم لە بەغدا ئەنجام دران، بەوەش نەوەستان پەلاماری لقی بەغدای هەردوو بانكی كوردستان و جیهان درا و هەوڵەكان بۆ دانانەوەی خاڵە گومرگییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا و هێرشكردنە سەر نووسینگەی تایبەتی (شاخەوان عەبدوڵڵا) جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانیش، بە هەمان ئاراستەن بۆ فشارخستنەسەر هەرێم بۆ گۆرینی هەڵوێستەكانی لە بەرامبەر شێوازی كاركردنی حكوومەتی داهاتووی عێراق.

بە هەمان شێوە، حوسییەكان لە یەمەن هەمان شەڕی بەوەكالەت بۆ ئێران لە ناوچەكە ئەنجام دەدەن، دوا هێرشی ئەم هێزەش بۆ سەر فڕۆكەخانەی ئەبوزەبی، ئەم ڕاستییە دووپات دەكاتەوە، بەو هۆكارەی باكگڕاوند و نزیكیی ئەم هێزە لە ئێران، هیچ گومانێكی تێدا نییە، لە هەمان كاتدا هێرشەكان تایبەتن بە ململانێكانی ئێستا ی سەر گۆڕەپانی سیاسیی عێراق، كە بە یارمەتیی (ئیمارات) گێمی یەكەم بە شكستی هێزە پڕۆ ئێرانییەكان كۆتایی هات، هاوكات دەكرێ وەك ئاگاداركردنەوەیەكیش هەژمار بكرێت بۆ ئەم وڵاتە ئەگەر بەردەوام بێت لەسەر ئەم سیاسەتە، ئەوا دەتوانین لەناو ماڵەكەی خۆی هێرشی بكەینە سەر، لە بەرامبەردا وڵاتانی عەرەبی و ئەمەریكاش پاڵپشتیی تەواوی خۆیان بۆ ئیمارات دەربڕیوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی ئێران لە ناوچەكەدا، تا حوسییەكان دووبارە بخرێنەوە لیستی تیرۆری ویلاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا.

لەلایەكی ترەوە، ئێران لە ڕێگەی پارتی كرێكارانی كوردستانەوە دەیەوێت فشارەكانی بۆ سەر هەرێم و توركیا زیاد بكات، بە جۆرێك هێرشەكانی سەر بۆریی نەوتی كوردستان جگە لە شەڕێكی بەوەكالەت لەلایەن هێزێكی كوردستانی لە بەرژەوەندیی وڵاتێكی هەرێمی، هاوكات داهاتووی هەرێمی كوردستان و ئەزموونە ساواكەی ڕۆژئاوای كوردستانیش ڕووبەڕووی مەترسی جیددی بكاتەوە، سەرەتای ئەم مەترسیانەش لە هێرشەكانی داعش بۆ سەر گرتووخانەی غوێران دەردەكەێت، هاوكات هێرشە دووبارەبووەكانی سەر بنكەی سەربازیی توركیا لە باشیك، بۆ هەمان ئامانجە، بە جۆرێك ئەم سەبازگەیە لە ناوچەكانی ژێر كۆنتڕۆڵی پەكەكە و حەشدی شەعبییەوە بۆردوومان دەكرێت، بەڵام دەرەنجامەكان ئاماژەی پێچەوانەمان پێ دەدەن، سوننەكان بەردەوامن لەسەر هەڵوێستەكەیان و پەكەكەش بەم هەنگاوەی داهاتووی ڕۆژئاوای كوردستانی خستووەتە مەترسییەوە.

دووبارە بەهێزبوونەوەی داعش و هێرشەكانیان بۆ سەر هێزە عێراقییەكان، بە دڵنیاییەوە پەیوەستە بە پێشهاتە نوێیەكانی سەر گۆڕەپانی سیاسیی عێراق، ئەمەش لە یەك كاتدا دوو ئامانج دەپێكێت، هەم بە هێزە سوونییەكان دەڵێن ئەگەر بەردەوام بن لەسەر ئەم هەنگاوانە، ئەوا ناوچەكانتان دووبارە دەبێتەوە بە گۆڕەپانی شەڕ و لە هەمان كاتدا بە هێزە سەربازییە عێراقییەكان دەڵێن، بەبێ هاوكاری و یارمەتیی میلیشیای حەشدی شەعبی، ناتوانن خۆشتان بپارێزن.

ئەوان، لەم رێگەیەوە دەیانەوێت بە سەرقاڵكردنی هەمووان بەم پێشهاتە ئەمنییەوە، ئاستەنگ لە بەردەم حكوومەتی داهاتوودا دروست بكەن، هاوكات پەیامێكیشە بۆ ئەمەریكییەكان، كە ئیدی ئێوە ناتوانن بەتەنیا لە ناوچەكە ئاراستە سیاییەكان دیاری بكەن.

بە دڵنیاییەوە هێرشەكەی سەر عوزێم بۆ سەر هێزە سەربازییە عێراقییەكان، ئەم بۆ چوونە تەواو پشتڕاست دەكاتەوە، لە بەرامبەردا (موقتەدا سەدر) ڕێبەری رەوتی سەدر، دووبارە هێزەكانی (سەرایە سەلام)ی خستۆتە ئامادەباشی بۆ پێشگرتن لەم پێشهاتە ئەمنیانە، كە دەكرێ لە داهاتوودا ببێتە هۆی پێكدادانی میلیشیاكان و مەترسیی جیددی دەبن لەسەر داهاتووی عێراق، هاوكات بڕیاری دادگای فیدڕاڵی بۆ بەیاساییبوونی كۆبوونەوەی ١/٩ی پەرلەمان، سەركەوتنی كوتلەی زۆرینەی ڕاگەیاند، كە لە كۆبوونەوەی یەكەمی پەرلەماندا بە شێوەیەكی نافەرمی ڕاگەیەنرا.

هەولێر وەك ناوەندی بڕیارە سیاسییە یەكلاكەرەوەكان ... محەمەد عەلی

لە سەروبەندی ئامادەكارییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بۆ پڕۆسەی ئازادكردنی عێراق، هەولێر هەموو حیزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئەوكات و كۆبوونەوە گرینگەكانی تایبەت بە داهاتووی عێراقی لە خۆ دەگرت، هاوكات سەرۆك بارزانیش خاوەنی بڕیاری یەكلاكەرەوە بوو لە پرسەكانی تایبەت بە فیدراڵی و شێوازی حوكم لە عێراق و پێشمەرگەش ئەو هێزە بوو جگە لە شەڕی پاشماوەكانی بەعس و گروپە توندڕەوەكان، بەرپرس بوو لە پاراستنی دڵی عێراق، كە ناوچەی سەوزە، لە ئێستاشدا هەولێر و سەرۆك هەمان ڕۆڵ دەگێڕن.

لە دوای ئەوەی شیعەكان توانییان كۆنتڕۆڵی حوكم بكەن لە عێراق و دواتریش سوننەكان تەواو دوور بخەنەوە لە ناوەندی دەسەڵات، ئیدی دواتر بە یارمەتیی وڵاتانی هەرێمی و چاوپۆشیی هێزەكانی هاوپەیمانان، نۆرەی كوردیش هات، كە لە ڕووداوەكانی ١٦ی ئۆكتۆبەر گەیشتە ئەوپەڕی بەهێزی، بە شێوەیەك پیلان بۆ نەمانی قەوارەی هەرێمیش دانرابوو، دەرەنجامی ئەم هەنگاوەی شیعەكانیش فراوانبوونی هەژموونی وڵاتانی هەرێمی بوو لە بەرامبەر لاوازبوونی ڕۆڵی هاوپەیمانان، بە تایبەتی ئەمەریكا، بە جۆرێك كە نەیدەتوانی باڵیۆزخانەكەشی بپارێزێت لە بەغدا و لەملاشەوە داعش بە شێوەیەكی بەرچاو خۆی رێكخستەوە و بووەوە مەترسییەكی جیددی، ئیدی هاوپەیمانان بە گشتی و ئەمەریكا بە تایبەتی، هەولێریان كردەوە بە چەقی كاركردنیان.

ئەگەر سەیری جموجۆڵی لایەنە سیاسییەكان بكەین لە دوای هەڵبژاردنەكانی ئۆكتۆبەر، ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە هەولێر و سەرۆك بارزانی خاوەنی بڕیارن بۆ یەكلاكردنەوەی شێوازی پێكهێنانی حكوومەتی داهاتووی عێراق، بە شێوەیەك هەولێر بووەتە ترافیكی گشت هێزە عێراقییەكان، ئەوەتا سوننەكان بە هەردوو هاوپەیمانی عەزم و تەقەدوم بە سەرۆكایەتیی (خەمیس غەنجەر و محەمەد حەلبووسی) سەردانی هەولێر دەكەن، لە هەمان كاتدا شیعەكانیش بە هەردوو لایەنەوە چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەكان بە سەرۆكایەتیی (نووری مالیكی) سەرۆكی دەوڵەتی یاسا و شاندی دانوسانتكاری تەیاری سەدری بە سەرۆكایەتیی (حەسەن ئەلعەزاوی) گەیشتنە هەولێر، بە دڵنیاییەوە ئەم پێگەیەی هەولێر بە مانای ئەوە دێت كە گشت لایەنە سیاسییەكانی عێراق بە سوننەو شیعەوە لە وە گەیشتوون هەولێر ناوەندی بڕیارە سیاسییە یەكلاكەرەوەكانە لە ئێستادا.

ئەم پێگەیەی ئێستا هەولێر هەیەتی، دەرەنجامی هەنگاوە دروستەكانی حكوومەتی هەرێمە كە وڵاتانی كاریگەر لەسەر عێراق بە تایبەتی ئەمەریكای ناچار كردووە پێداچوونەوە بە سیاسەتەكانیان بكەن و دووبارە هەولێر بكەنەوە بە چەقی بڕیاری سیاسی لە عێراقدا، بە شێوەیەك لەوە گەیشتوون بۆئەوەی بتوانن باڵانسی هێز لە بەغدا لە نێوان سوننە و شیعە بگەڕێننەوە و ڕادەیەك بۆ هەژموونی وڵاتانی هەرێمیش دابنێن و داعشیش نەتوانێت لەوە زیاتر تواناكانی بەدەست بهێنێتەوە، ئەوا دەبێت هەولێر و هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە هەموو شێوەیەك پاڵپشتی بكرێن، ئەوەتا لە دوا سەردانی (برێت ماكگۆرك) نوێنەری تایبەتی سەرۆكی ئەمەریكا بۆڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا، پابەندبوونی وڵاتەكەی بۆ پاراستنی هەرێم دووپات دەكاتەوە و لەبودجەی ٢٠٢٢ی وەزارەتی بەرگریی ئەمەریكا (پنتاگۆن)یش یارمەتییەكان بۆ هێزی پێشمەرگە بەردەوام دەبن.

لە لایەكی ترەوە هۆكاری سەرەكی بۆ گێڕانەوەی پێگەی بەهێزی هەولێر، بریتییە لەو سەقامگیرییە سیاسییەی كە ئێستا لە هەرێم بوونی هەیە، ئەمە لە كاتێكدایە كە لێكتێگەیشتنێكی ئومێدبەخش لە نێوان یەكێتیی نیشتمانی و پارتی دیموكراتی كوردستاندا بوونی هەیە، بە شێوەیەك بڕیاریان داوە كە بە شاندێكی هاوبەش بچن بۆ بەغدا بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ لایەنە سیاسییە عێراقییەكاندا، ئەمەش رێك ئەم هاوكێشەیەیە كە لە دوای ٢٠٠٣ لە نێوان هەردوو حیزبدا بوونی هەبوو و ئەنجامەكەشی پێگەیەكی بەهێز بوو بۆ هەرێم لە بەغدا و دەستەبەركردنی مافەكانی گەڵی كوردستان، بۆیە لە ئێستادا هەولێر گەڕاوەتەوە بۆ هەمان پێگەی جارانی و سەركردایەتیی سیاسیش دەتوانێت لەم هاوكێشەیەدا هەموو هەوڵەكانی چڕ بكاتەوە بۆ جێكردنەوەی زۆرترین داواكارییەكانی هەرێم لە بەرنامەی كاری حكوومەتی داهاتووی عێراقدا.