نووسەرەناسراوەکان

گەندەڵی و تاڵانیی سەدە لە عیراقدا ... بورهان شێخ رەئوف

ئەو تاوانە گەورە و رێكخراوەی لە ماوەی 11 مانگدا لە عیراق کرا، كە تێیدا 2. 5 ملیار دۆلار، واتە 3. 7 تریلیۆن دیناری عیراقی لە داهاتی دەستەی گشتی باجی دەرامەت دزراوە، لە كاتێكدایە دەیان هەزار لە هاووڵاتیانی عیراق لەسەر شەقامەكان لە خۆپیشانداندا بوون و داوای ریفۆرم و چاكسازیی و كۆتاییهێنانیان بە گەندەڵییان لە حكومەت دەكرد، چونكە چارەكی دانیشتوانی وڵات لەژێر هێڵی هەژارییەوەن. لە كۆتایی ساڵی 2021دا عیراقییەكان بە هیوایەكی گەورەوە لە دوای هەڵبژاردنە پێشوەختەكەی 10/10/2021 چاوەڕوانی پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ‌ بوون کە كۆتایی بەو گەندەڵییە بهێنێت كە وڵاتەكەیانی گەیاندبووە لێواری داڕمان، هەردوو بەرەی ركابەری شیعە لە ململانێیەكی سەختدا بوون بۆ ماوەی ساڵێك، رەوتی سەدر خوازیاری حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی و چوارچێوەی هەماهەنگی خوازیاری حكومەتی سازانی نیشتمانی بوون، ئا لەو كاتەشدا هەندێك لە بەرپرسانی باڵای وڵات سەرقاڵی زەبەلاحترین و دزێوترین تاوان بوون ئەویش دزین و بەتاڵانبردنی داهاتی پارەی باجی دەرامەت بوو كە لە كاسبكار و هاووڵاتیانی وڵاتەكە كۆكرابووەوە. ئێستا لە عیراقدا ئەوەی ناوی نراوە (دزی سەدە) ئاشكرا بوو، دوای دوو مانگ لە دەست لەكاركێشانەوەی وەزیری دارایی عەلی عەلاوی، ئەویش دوای لێكەوتەكانی ئاشكرابوونی گەندەڵییەكی ئابڕووبەرانەی تر كە بڕی 600 ملیۆن دۆلار وەكو قەرەبوو بۆ كۆمپانیایەكی تایبەت بۆ خزمەتگوزاری و سیستمی پێدانی ئەلیكترۆنی (باب عشتار) خەرج كرابوو، لەلایەن بانكی رافیدەین-ەوە، هەروەها دوای مانگێك لە بڕیارێكی دادگا بە وەستاندنی خەرجكردنی 50 ملیۆن دۆلار بۆ نووسینگەی سەرۆك وەزیران مستەفا كازمی. باس لەوە دەكرێت 16 كەس تۆمەتبارن و گومان دەكرێت، لەو تاوانە ئابڕووبەرە گەورەیەدا بەشداربووبن، ئێستا وەكو تۆڕێك كە ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی وەزیران و دەستەی گشتی باجەكان و وەزارەتی دارایی لێكۆڵینەوەیان لەگەڵدا دەكرێت سەبارەت بەوەی دەستیان لەو مەسەلەیەدا هەبێت، ئەو 2. 5 ملیار دۆلارە کە نزیكەی چارەكی بودجەی وڵاتێكی دراوسێی عیراقە، لەلایەكی ترەوە بە گوێرەی لێدوانی پەرلەمانتاران و چاودێرانی ئەو دۆسێ ئابڕوبەرانەیە، ئەو بڕە پارەیە بەكارهاتووە بۆ كڕینی 100 موڵكی گەورەی نیشتەجێبوون بە نرخێكی خەیاڵی. لە كۆتایی لێكۆڵینەوەدا دەركەوتووە بڕی نزیکەی چوار تریلیۆن دینار لە ئەژماری تایبەتی دەستەی گشتی باجی دەرامەت راكێشراوە، كە ژمارەكەی 60032 بووە لە بانكی رافیدەین، كە لە دوو لقی بانكەكەدا دانراون بەناوەكانی (ئەحرار) و (زەرائیب) لە ماوەی 11/9/ 2021 تاوەكو 11/8/2022 . بەگوێرەی چەكی بانكی 247 پارەكان راكێشراون بۆ بەرژەوەندیی پێنج كۆمپانیا ئەوانیش ئەمانەن : -1 حوت ئەلئەحدەب بۆ بازرگانی گشتی. -2 ریاح بەغداد بۆ بازرگانی گشتی. -3 مبدعون بۆ خزمەتگوزاری بواری نەوت. -4 قانت بۆ بەڵێندەرایەتی گشتی. -5 بادیەی مەسائی بۆ بازرگانی گشتی .

 

ورد و پێكهێنانی‌ كابینه‌ی‌ نوێ‌ له‌ عیراق .... بورهان شێخ رەئوف

نزیك ده‌بینه‌وه‌ له‌ ساڵێكی‌ ته‌واو به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی‌ 10/10/2021، هێشتا سه‌رۆك كۆمار هه‌ڵنه‌بژێردراوه‌، كابینه‌ی‌ حكومه‌ت پێك نه‌هێنراوه‌، بنبه‌ستی‌ سیاسی‌، بۆشایی‌ یاسایی‌ و ده‌ستووری‌، ئیفلیجی‌ كارگێڕی‌ داموده‌زگاكانی‌ ده‌وڵه‌تی گرتۆته‌وه‌ . دوای‌ كشانه‌وه‌ی‌ سه‌درییه‌كان له‌ پرۆسه‌ی‌ سیاسی‌ به‌ڕه‌سمی‌ و بوونیان به‌ ئۆپۆزسیۆنی‌ شه‌قام، ئێستا هاوپه‌یمانیتییه‌كی‌ نوێ‌ پێكهێنراوه‌ به‌ ناوی‌ هاوپه‌یمانی‌ ئیداره‌ی‌ ده‌وڵه‌ت كه‌ له‌ هه‌رچوار لایه‌نی‌ یه‌كێتیی‌ نیشتمانی‌ كوردستان و پارتی‌ دیموكراتی‌ كوردستان و هاوپه‌یمانی‌ سیاده‌ی‌ سووننه‌كان و چوارچێوه‌ی‌ هه‌ماهه‌نگی‌ پێكدێت، كه‌ كۆبوونه‌وه‌ی‌ ئه‌نجوومه‌نی‌ نوێنه‌رانیشیان ئه‌نجامدا، جێگری‌ یه‌كه‌می‌ سه‌رۆكی‌ په‌رله‌مانیان هه‌ڵبژارد (موحسین مه‌نده‌لاوی‌) كه‌سه‌ر به‌ چوارچێوه‌ی‌ هه‌ماهه‌نگی‌ شیعه‌كانه‌ و پێشتر پۆستی‌ سه‌درییه‌كان بوو . محه‌مه‌د حه‌لبوسی‌ سه‌رۆكی‌ ئه‌نجوومه‌نی‌ نوێنه‌رانیش كه‌ پێشتر له‌ لایه‌ن به‌ره‌ی‌ رزگاری‌ نیشتمانی‌ سێ‌ قۆڵییه‌ و هه‌ڵبژێردرابوو، له‌ مانۆڕێكی‌ سیاسی‌ زیره‌كانه‌دا ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌ی‌ خۆی‌ پێشكه‌شی‌ به‌ ئه‌نجوومه‌نی‌ نوێنه‌ران كرد، به‌ڵام هه‌ر زوو ره‌تكرایه‌وه‌ له‌ لایه‌ن زۆرینه‌ی‌ په‌رله‌مانه‌وه‌، حه‌لبوسی‌ به‌م جۆره‌ جارێكی‌ تر شه‌رعیه‌تی‌ بۆ خۆی‌ مسۆگه‌ر كرده‌وه‌، به‌ تیرێكیش دوو نیشانی‌ شكاند هه‌م سه‌رنجی‌ سه‌درییه‌ كۆنه‌ هاوپه‌یمانه‌كانی‌ راكێشا و ته‌نانه‌ت به‌ری به‌و تانه‌و گله‌یی‌ و گازندانه‌ش گرت كه‌ ره‌نگه‌ له‌ داهاتوودا بیده‌ن به‌ چاویدا كه‌ به‌ ده‌نگی‌ ئه‌وان بووه‌ به‌ سه‌رۆكی‌ ئه‌نجوومه‌نی‌ نوێنه‌ران، له‌ زۆرینه‌ی‌ ئێستای‌ ناو ئه‌نجوومه‌نی‌ نوێنه‌رانیشدا كه‌ چوارچێوه‌ی‌ هه‌ماهه‌نگین، پێده‌چوو پێگه‌ی‌ حه‌لبوسی‌ لاواز بووایه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌م په‌یمان و به‌یعه‌ته‌ی‌ بۆ نوێ‌ نه‌كرایه‌ته‌وه‌ له‌لایه‌ن ئه‌نجوومه‌نی‌ نوێنه‌ران به‌ پێكهاته‌ی‌ ئێستایه‌وه‌، چونكه‌ جاری‌ پێشوو نه‌ یه‌كێتیی‌ و نه‌ چوارچێوه‌ی‌ هه‌ماهه‌نگی‌ ده‌نگیان پێ نه‌دابوو . كورد چی‌ ده‌كات بۆ ئه‌م قۆناغه‌ بۆ پێكهێنانی‌ كابینه‌ی‌ نوێ‌؟ هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م كابینه‌یه‌ وه‌كو باس ده‌كرێت له‌ باشترین حاڵه‌تدا ماوه‌كه‌ی‌ ساڵ و نیوێك زیاتر تێپه‌ڕناكات، به‌ڵام هاوكێشه‌ی‌ سیاسی‌ عیراق ئێستا گۆڕانكاری‌ گه‌وره‌ی‌ به‌سه‌ردا هاتووه‌ به‌هۆی‌ ناكۆكییه‌كانی‌ نێو ماڵی‌ شیعه‌وه‌، ساڵی‌ 2014 تان له‌بیره‌؟ لایه‌نه‌ كوردستانییه‌كان له‌ گردی‌ زه‌رگه‌ته‌ له‌ كۆبوونه‌وه‌دا بوون بۆ چۆنییه‌تی‌ به‌شداریكردن له‌ كابینه‌كه‌ی‌ حه‌یده‌ر عه‌بادی‌، كه‌ شیعه‌ش چاوه‌ڕوانی‌ ته‌واوبوونی‌ كۆبوونه‌وه‌ی‌ لایه‌نه‌ كوردییه‌كانی‌ هه‌رێمی‌ كوردستانی نه‌كرد و حكومه‌تی پێكهێناو شوێنه‌كانی‌ كوردیی به‌ به‌تاڵی‌ جێهێشت، چونكه‌ خۆیان زۆرینه‌بوون، پێویستیان به‌ ده‌نگی‌ كورد نه‌بوو . به‌ڵام ئێستا ئه‌و هاوكێشه‌یه‌ به‌ دووری‌ زه‌وی‌ و ئاسمان گۆڕاوه‌، به‌بێ‌ به‌شداری‌ كورد نه‌ نیساب ته‌واو ده‌بێت نه‌ سه‌رۆك كۆمار هه‌ڵده‌بژێرێت نه‌ كابینه‌ پێكدێت، كاندیدی‌ سه‌رۆك وه‌زیرانیش (محه‌مه‌د شیاع سودانی‌) ئاماژه‌ی‌ باشی‌ داوه‌ بۆ ته‌رخانكردنی‌ مووچه‌ی‌ فه‌رمانبه‌رانی‌ هه‌رێم له‌سه‌ر بوودجه‌ی‌ عیراق، ده‌ركردنی‌ یاسای‌ نه‌وت و غاز بۆ چاره‌سه‌ركردنی‌ ناكۆكییه‌كانی‌ هه‌رێم و ناوه‌ند، شایسته‌ داراییه‌كانی‌ پێشمه‌رگه‌، ماده‌ی‌ 140 ی‌ ناوچه‌ جێناكۆكه‌كان، له‌به‌ر ئه‌مانه‌ زۆر گرنگه‌ ل كورد ه‌م قۆناغه‌دا به‌یه‌ك تیم ئه‌و دانوستانانه‌ بكه‌ن بۆ زامنكردنی‌ مافه‌ ده‌ستوورییه‌كان.

سوریا و توركیا به‌ره‌و ئاساییكردنه‌وه‌ی‌ په‌یوه‌ندییه‌كان ... بورهان شێخ رەئوف

 
میدیاكان و ناوه‌نده‌كانی‌ هه‌واڵ باس له‌وه‌ ده‌كه‌ن ئاساییكردنه‌وه‌ی‌ په‌یوه‌ندییه‌كان له‌ نێوان توركیا و سوریا گه‌یشتۆته‌ قوناغی‌ كۆتایی‌ و ته‌واو له‌ یه‌ك نزیك بوونه‌ته‌وه‌، به‌تایبه‌تی‌ ئاژانسی‌ رۆیته‌رز ئاشكرای‌ كرد كه‌ سه‌رۆكی‌ ده‌زگای‌ هه‌واڵگری‌ نیشتمانی‌ توركیا (میت) هاكان فیدان له‌گه‌ڵ هاوتا سورییه‌كه‌ی‌ عه‌لی‌ مه‌ملوك له‌ دیمه‌شق به‌م دواییانه‌ گه‌ڕێكی‌ وتوێژییان كردووه‌ . له‌لایه‌كی‌ تره‌وه‌ رۆژنامه‌ی‌ حوریه‌تی‌ توركی‌ لێدوانێكی‌ ئه‌ردۆگانی‌ بڵاوكرده‌وه‌ كه‌ له‌ لووتكه‌ی‌ شانگهای‌ له‌ سه‌مه‌رقه‌ندی‌ پایته‌ختی‌ ئۆزبه‌كستان وتبوی به‌وه‌ی‌ خۆزگه‌ ده‌خوازێت به‌شار ئه‌سه‌دی سه‌رۆكی‌ سوریا له‌وێ بووایه‌ تاوه‌كو له‌گه‌ڵیدا كۆبووایه‌ته‌وه‌ . (عومه‌ر ئۆنهۆن)ی دوا باڵوێزی‌ توركیا له‌ سوریاش، له‌ كتێبێكدا به‌ناونیشانی‌ (سوریا له‌چاوی‌ باڵوێزێكه‌وه‌) ده‌پرسێت، ئایا ئاشتبوونه‌وه‌ی‌ سوریا و توركیا كۆتایی‌ دێنێت به‌ ده‌یه‌یه‌ك له‌ حوكمڕانی‌ و خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری‌ كورده‌كانی‌ سوریا ؟ ئۆنهۆن لێدوانه‌كانی‌ سه‌رۆك ئه‌ردۆگان و به‌ دوایشیدا لێدوانه‌كانی‌ وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ وڵاته‌كه‌ی‌ مه‌ولوود چاویش ئۆغلوی‌ روون كردۆته‌وه‌ كه‌ پرۆسه‌ی‌ ئاساییكردنه‌وه‌ی‌ په‌یوه‌ندییه‌كان له‌ نێوان سوریا و توركیادا ده‌ستی‌ پێكردووه‌، وه‌كو چۆن له‌ به‌رنامه‌ی‌ كاره‌كانی‌ حكومه‌ت له‌ ئه‌مساڵدا پێشنیار كراوه‌، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی‌ وتووه‌، كه‌ رێڕه‌وی ئاساییكرنه‌وه‌كه‌، گه‌یووه‌ته‌ قۆناغی‌ كامڵ بوون دوای‌ ئه‌وه‌ی‌ له‌ نێوان سه‌رۆكی‌ هه‌ردوو ده‌زگای‌ هه‌واڵگری كۆبوونه‌وه‌ و گفتوگۆی‌ له‌سه‌ر كراوه‌و به‌ هه‌ند وه‌رگیراوه‌ ، ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌شكردووه‌ كه‌ له‌ هه‌مانكاتیشدا ناتوانن بڵێن ئه‌وه‌ كارێكی ئاسانه‌، چونكه‌ زۆر كێشه‌ و به‌ربه‌ستی‌ گه‌وره‌ له‌ به‌رده‌میدا هه‌یه‌، كه‌ به‌ ئاسانی‌ چاره‌سه‌رناكرێ و رێگه‌یه‌كی‌ سه‌ختی‌ له‌ پێشه‌. به‌ربه‌سته‌كانی‌ به‌رده‌م پرۆسه‌ی‌ ئاساییكردنه‌وه‌ی‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ سوریا و توركیا زۆرن،له‌وانه‌ هاوكاری‌ و پشتیوانی‌ ده‌وڵه‌تی‌ توركیا بۆ ئۆپۆزسیۆنی‌ سوریا و هه‌موو تاقمه‌ چه‌كداره‌كان، بوونی‌ سوپای‌ توركیا له‌سه‌ر خاكی‌ سوریا، كه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی‌ دیمه‌شقه‌وه‌ ئه‌مه‌ به‌توندی‌ ره‌تده‌كرێته‌وه‌، هه‌روه‌ها كێشه‌ی‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی‌ ئاواره‌كانی‌ شه‌ڕی‌ ناوخۆی‌ سوریا كه‌ زیاتر له‌ یازده‌ ساڵه‌ له‌ توركیان كه‌ ئه‌مه‌ش بووه‌ته‌ كێشه‌یه‌كی‌ گه‌وره‌ بۆ سیاسه‌تی‌ ناوخۆی‌ توركیا و گێڕانه‌وه‌یان كارێكی‌ ئاسان نییه‌، به‌ڵام ده‌بێت له‌ قۆناغێكه‌وه‌ ده‌ست پێ بكه‌ن مادام خواستیان هه‌یه‌ بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ و سه‌ره‌تاكه‌شی‌ ده‌ستی‌ پێكردووه‌ . له‌لایه‌كی‌ تره‌وه‌ وه‌زاره‌تی‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ روسیا له‌ به‌یاننامه‌یه‌كدا كه‌ له‌ چه‌ند رۆژی‌ پێشوودا بڵاوی‌ كردۆته‌وه‌، پێشنیاری‌ هاوكاری‌ خستۆته‌ روو كه‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌كی‌ وه‌زاری‌ بۆ هه‌ردوو وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ سوریا و توركیا رێكبخرێت، ئاماده‌یی‌ خۆشیان ده‌ربڕیووه‌ بۆ هه‌ر یارمه‌تییه‌ك پێویست بكات له‌و پێناوه‌دا، له‌وه‌ش زیاتر جێگری‌ وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ روسیا (میكائیل بوگدانۆف) رایگه‌یاندووه‌، وڵاته‌كه‌ی‌ پشتگیری‌ بیرۆكه‌ی‌ كۆبوونه‌وه‌ی‌ وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ سوریا و توركیا ده‌كات ئه‌گه‌ر پێویست بكات، مۆسكۆ له‌و باوه‌ڕه‌دایه‌ ئه‌و كۆبوونه‌وانه‌ زۆر به‌سوودن، هه‌رچه‌نده‌ ئێستا كۆبوونه‌وه‌كان له‌سه‌ر ئاستی‌ هه‌واڵگری‌ و سه‌ربازی‌ به‌ڕێووه‌ ده‌چن و مۆسكۆ پشتیوانی‌ ئه‌و هه‌نگاوه‌ ده‌كات و هانیان ده‌دات تا ئاسایی‌ بوونه‌وه‌ی‌ ته‌واوی‌ په‌یوه‌ندییه‌كان .

عیراق له‌ چاوه‌ڕوانیی‌ هه‌فته‌یه‌كی‌ چارەنووسسازدا .... بورهان شێخ رەئوف

 

 لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی‌ عیراق چاودێریی‌ ئه‌و ئارامی‌ و بێده‌نگییه‌ ده‌كه‌ن، به‌هۆی‌ رێوڕەسمی‌ چله‌ی‌ ئیمام حسێنه‌وه‌ هاتۆته‌ ئاراوه‌، كه‌ نزیكه‌ی‌ سێ ملیۆن كه‌س له‌ شاره‌كانی‌ كه‌ربه‌لا و نه‌جه‌ف كۆبوونه‌ته‌وه‌، كه‌ له‌ ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ی‌ عیراقه‌وه‌ هاتوون. هه‌ندێك سه‌رچاوه‌ی‌ سیاسی‌ و ئه‌ندامانی‌ ئه‌نجومه‌نی‌ نوێنه‌ران دووپاتی‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ دوای‌ ته‌واوبوونی‌ رێوڕەسمی‌ چله‌ی‌ ئیمام حسێن كه‌ له‌ 22/9/2022 ته‌واو ده‌بێت، دانیشتنه‌كانی‌ ئه‌نجومه‌نی‌ نوێنه‌ران ده‌ستپێده‌كاته‌وه‌، به‌ تایبه‌تی‌ دوای‌ ئه‌وه‌ی‌ (180) ئه‌ندامی‌ نوێنەران بۆ ئەو مەبەستە ئیمزایان كۆكردۆته‌وه‌ و ئاڕاسته‌ی‌ حه‌لبوسیان كردووه‌. له‌ كاتێكدا حەلبوسی له‌ 30 ته‌مموزی‌ رابردوودا كاره‌كانی‌ ئه‌نجومه‌نی‌ هه‌ڵپه‌سارد تا كاتێكی‌ نادیار به‌هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ لایه‌نگرانی‌ سه‌در ته‌لاری‌ نوێنەرانیان داگیركردبوو، به‌ڵام ئێستا كارمه‌ندانی‌ ئەنجەمەنەکە و لیژنه‌ی‌ یاسایی‌ سه‌رقاڵی‌ خۆڕێكخستنن بۆ ئاماده‌كاریی‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی‌ دانیشتنه‌كان، ئه‌مه‌ش هه‌نگاوێكی‌ گرنگ و پۆزه‌تیفه‌ به‌ ئاڕاسته‌ی‌ كاراكردنه‌وه‌ی‌ ده‌سه‌ڵاتی‌ یاسادانان دوای‌ وه‌ستاندنی‌ كاره‌كانیان بۆ ماوه‌ی‌ زیاتر لە مانگێک. هه‌وڵێك هه‌یه‌ له‌لایه‌ن هه‌ندێك لایه‌نی‌ سیاسییه‌وه‌ كه‌ یۆنامیش پشتیوانی‌ ده‌كات رێكه‌وتنێكی‌ مامناوه‌ند بكرێت، حكومه‌تێك بۆ ماوه‌ی‌ ساڵێك پێك بێت كه‌ ئه‌ركی‌ ئه‌وه‌ بێت هه‌ڵبژاردنێكی‌ نوێ‌ رێك بخات كه‌ تا مانگی‌ كانوونی‌ یه‌كه‌می‌ 2023 تێپه‌ڕ نه‌كات. دانانی‌ سه‌رۆك وه‌زیرانێك له‌سه‌ر هیچ لایه‌ك حساب نه‌كرێت به‌ تایبه‌تی‌ مالیكی‌ و سه‌در و خه‌زعه‌لی‌ و حه‌كیم، له‌م ماوه‌شدا نوێنەران كاری‌ پێداچوونه‌وه‌ به‌و به‌ندانه‌ی‌ ده‌ستووردا بكه‌ن كه‌ هۆكاری‌ ئه‌م قه‌یرانانه‌ بوون، له‌ راستیدا ئه‌م هه‌نگاوه‌ قورسه‌، چونكه‌ ده‌سه‌ڵاتی‌ نوێنەران نییه‌ پێداچوونه‌وه‌ به‌ ده‌ستووردا بكات، له‌ رێگه‌ی‌ راپرسیی گشتییەوە نه‌بێت، دانانی‌ سه‌رۆك وه‌زیرانی‌ سه‌ربه‌خۆش بۆ لایه‌نی‌ چوارچێوه‌ی‌ هاوئاهه‌نگی‌ قورسه‌، پێدەچێت مه‌به‌ستیان له‌م داخوازییه‌ مانه‌وه‌ی‌ كازمی‌ بێت له‌ پۆسته‌كه‌یدا. له‌لایه‌كی‌ تره‌وه‌ ناوه‌نده‌ سیاسی‌ و په‌رله‌مانییه‌كان باس له‌ پلانێك ده‌كه‌ن به‌وه‌ی‌ وه‌فدێك له‌ كه‌سایه‌تی‌ سیاسی‌ و هاوسه‌نگ له‌ كورد و شیعه‌ و سوننه‌ سه‌ردانی‌ موقته‌دا سه‌در بكه‌ن بۆئه‌وه‌ی‌ باسی‌ ئه‌و پلانه‌ی‌ بۆ بكه‌ن، به‌ڵام تائێستا ئه‌و سه‌ردانه‌ مسۆگه‌ر نییه‌، بۆیه‌ گرنگه‌ سه‌در قایل بێت به‌و پلانه‌ ئەگەرنا ئه‌م قه‌یرانه‌ كۆتایی‌ نایه‌ت. هەرچی پەیوەستە بە کوردیشەوە هه‌رچه‌نده‌ وتوێژ و دانوستانه‌كان له‌ نێوان یه‌كێتی‌ و پارتی‌ به‌رده‌وامه‌، به‌ڵام تائێستا به‌ ره‌سمی‌ هیچ رانه‌گه‌یه‌نراوه‌ لەبارەی ناکۆکیی و جیاوازییەکانیانەوە. هه‌رچه‌نده‌ ره‌وتی‌ سه‌در به‌ ره‌سمی‌ له‌ پڕۆسه‌ی‌ سیاسی‌ عیراق چۆ‌ته‌ ده‌ره‌وه‌، به‌ڵام سه‌درییه‌كان هێزێكی‌ گرنگی‌ سه‌ر گۆڕه‌پانی‌ سیاسی‌ عیراقن و پێگه‌ی‌ جه‌ماوه‌ریی‌ به‌هێزییان هه‌یه‌ به‌تایبه‌تیش‌ له‌ به‌غدای‌ پایته‌خت، بۆیه‌ زۆر پێویست و گرنگه‌ رەچاوی سەنگ و رۆڵییان بکرێت بەتایبه‌تی‌ ئه‌و سه‌ردانه‌ی‌ کە بڕیارە بۆلای سه‌در له‌ نه‌جه‌ف بەڕێوەبچێت، ئه‌گه‌ر سه‌ربگرێت ئه‌وا ده‌رچه‌یه‌ك ده‌كرێته‌وه‌ بۆ چاره‌سه‌ر.

دواجار ئه‌یمه‌ن زه‌واهیریش بوو به‌ داوی‌ ئه‌مریكاوه‌ ... - 2022-08-09 بورهان شێخ ڕەئوف

ئه‌یمه‌ن زه‌واهیری‌ كه‌ له‌ دوای‌ كوژرانی‌ ئوسامه‌ بن لادن، بوو به‌ ئه‌میری‌ رێكخراوی‌ تیرۆریستی‌ ئه‌لقاعیده‌ له‌ ئۆپه‌راسیونێكی‌ فڕۆكه‌ی‌ بێفڕۆكه‌واندا له‌ ناوچه‌ی‌ شێره‌بۆری‌ ناوه‌ڕاستی‌ كابووڵی‌ پایته‌ختی‌ ئه‌فغانستاندا، له‌ دووری‌ چه‌ند سه‌د مه‌ترێكی كۆشكی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ ئه‌و وڵاته‌ به‌ ئامانج گیراو كوژرا . ناوه‌ خوازراوه‌كانی‌ زه‌واهیری زه‌واهیری‌ چه‌ند ناوێكی‌ خوازراوی‌ هه‌بوو، كه‌ پێی ده‌ناسرایه‌وه‌، له‌ ناو رێكخراوه‌ تیرۆریستیه‌كه‌یاندا وه‌كو (ئه‌بو محه‌مه‌د، ئه‌بو فاتیمه‌، محه‌مه‌د ئیبراهیم، ئه‌بو عه‌بدوڵا، ئه‌بو مه‌عه‌ز، ته‌بیب، موعه‌لیم، نور، ئوستاز، ئه‌بو محه‌مه‌د نوره‌دین، عه‌بدولمه‌عه‌ز). زه‌واهیری‌ له‌ مانگی‌ نیسانی‌ 2022ی ئه‌مساڵدا، واته‌ پێش چوار مانگ له‌مه‌وبه‌ر كاسێتێكی‌ ڤیدیۆیی‌ بڵاوبۆوه‌، كۆتایی‌ به‌و ده‌نگۆیانه‌ هێنا كه‌ له‌ ماوه‌ی‌ دوو ساڵی‌ رابردوودا باسیان له‌ مردنی‌ ده‌كرد . ئه‌م تیرۆریسته‌ كه‌ پزیشكی‌ چاو بوو له‌ دوای‌ كوژرانی‌ بن لادن له‌ ئایاری‌ 2011 سه‌ركردایه‌تی‌ ئه‌لقاعیده‌ی‌ گرته‌ ئه‌ستۆ، پێشتریش وه‌كو ده‌سته‌ڕاستی‌ بن لادن سه‌یرده‌كراو هه‌ندێك كه‌ی به‌ بیرمه‌ند و نه‌خشه‌داڕێژه‌ری‌ رێكخراوه‌كه‌یان ده‌زانی‌ . ده‌زگای‌ زانیاری‌ فیدراڵی‌ ئه‌مریكا (FBI) تاوانباریان ده‌كرد، به‌ كوشتنی‌ هاووڵاتیانی‌ له‌ ئه‌مریك له‌ ده‌ره‌وه‌ و په‌لاماردانی‌ داموده‌زگا فیدراڵییه‌كانی ئه‌مریكا، كه‌ بۆته‌ هۆی‌ كوژرانی‌ هاووڵاتیانی‌ وڵاته‌كه‌یان، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش بوو به‌رنامه‌ی‌ پاداشتی‌ له‌ پێناو دادوه‌ری‌ سه‌ر به‌ وه‌زاره‌تی‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ ئه‌مریكا (25) ملیۆن دۆلاری‌ ئه‌مریكی‌ ته‌رخان كردبوو بۆ هه‌ركه‌سێك زانیاری بداتێ‌ له‌سه‌ر زه‌واهیری‌ به‌مه‌به‌ستی كوشتنی‌ یان ده‌ستگیركردنی‌، چونكه‌ له‌و باوه‌ڕدابوون كه‌ زه‌واهیری‌ داڕێژه‌ر و خاوه‌ن بیرۆكه‌ی‌ سه‌ره‌كی‌ هێرشه‌كانی‌ 11 سێپته‌مبه‌ر بووه‌ . ئه‌م كه‌سه‌ دامه‌زرێنه‌ری‌ حه‌ركه‌ی‌ جیهادی‌ ئیسلامی‌ میسری‌ بوو، كه‌ رێكخراوێكی به‌رهه‌ڵستكاری‌ حكومه‌تی‌ میسری‌ بوو و هه‌وڵی‌ رووخاندنی‌ ده‌دا به‌ شێوازی‌ توندوتیژی‌، دواتر جیهادی‌ ئیسلامی‌ له‌ ساڵی‌ 1998 له‌گه‌ڵ ئه‌لقاعیده‌ یه‌كیان گرت . ژیانی‌ زه‌واهیری‌ ئه‌یمه‌ن زه‌واهیری‌ له‌ 19 حوزه‌یرانی‌ 1951 له‌ قاهیره‌ له‌ دایك بووه‌ له‌ خێزانێكی‌ مامناوه‌ند، كه‌ پێكهاتبوون له‌ پزیشك و زانایانی‌ ئاینی‌، باپیری‌ ره‌بیع زه‌واهیری‌ پێشه‌وای‌ گه‌وره‌ی‌ مزگه‌وتی‌ ئه‌زهه‌ر بوو، یه‌كێك له‌ خاڵه‌كانی‌ (عه‌بدولره‌حمان عه‌زام پاشا) یه‌كه‌م ئه‌مینداری‌ كۆمه‌ڵه‌ی‌ وڵاتانی‌ عه‌ره‌بی‌ بوو، باپیره‌ی‌ واته‌ باوكی‌ دایكی‌ زه‌واهیری‌ مامۆستای‌ ئه‌ده‌بی‌ خۆرهه‌ڵاتی‌ بوو و سه‌رۆكی‌ زانكۆی‌ قاهیره‌ بوو، باوكیشی‌ پزیشكێكی‌ به‌ناوبانگ و مامۆستا بووه‌ له‌ زانكۆی‌ عه‌ین شه‌مس، خاڵێكی‌ تریشی‌ به‌ ناوی‌ مه‌حفوز عه‌زام جێگری‌ سه‌رۆكی‌ حزبی‌ كاری‌ میسری‌ بوو. زه‌واهیری‌ ساڵی‌ 1974 كۆلیجی‌ پزیشكی‌ چاوی‌ ته‌واو كرد، ئه‌وكاته‌ی‌ كه‌ شاره‌زایانی‌ بزوتنه‌وه‌ ئیسلامیه‌كان به‌ سه‌رده‌می‌ سه‌رهه‌ڵدانی‌ سه‌حوه‌ی‌ ئیسلامی‌ وه‌سفی‌ ده‌كه‌ن، دواتر له‌ 1978 بڕوانامه‌ی‌ ماجستێری‌ له‌ زانكۆی‌ قاهیره‌ له‌ نه‌شته‌رگه‌ری‌ چاو وه‌رگرت، باس له‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ له‌ ته‌مه‌نی‌ شازده‌ ساڵییه‌وه‌ په‌یوه‌ندی‌ به‌ یه‌كه‌م شانه‌ی‌ نهێنی‌ ئیسلامییه‌وه‌ كردووه‌، وه‌كو زۆربه‌ی‌ گه‌نجانی‌ حه‌فتاكانی‌ سه‌ده‌ی‌ پێشوو سه‌رسام بوو به‌ بیرو بۆچوونه‌كانی‌ سه‌ید قوتب . زەواهیری و بن لادن سەرکردە کوژراوەکانی قاعیدە له‌ ساڵی‌ 1981 كاتێك سه‌رۆكی‌ ئه‌و كاته‌ی‌ میسر ئه‌نوه‌ر سادات تیرۆر كرا له‌لایه‌ن ئه‌فسه‌رێكی‌ ئیخوانی‌ به‌ ناوی‌ خالید ئیسلامبولی‌، سه‌دان كه‌سی‌ سه‌ر به‌ ره‌وته‌ ئیسلامییه‌كان دران به‌ دادگا كه‌ زه‌واهیریش یه‌كێكیان بوو، سێ‌ ساڵ له‌ زینداندا بوو به‌ تۆمه‌تی‌ هه‌ڵگرتنی‌ چه‌ك به‌بێ‌ مۆڵه‌ت، دواتر دادگا ئازادی‌ كرد و بێ تاوان ده‌رچوو . دواتر زه‌واهیری‌ سه‌ردانی‌ عه‌ره‌بستانی‌ سعودیه‌ی‌ كرد و له‌وێشه‌وه‌ بۆ ئه‌فغانستان چوو بۆ ئه‌وه‌ی‌ بن لادن بناسێت، له‌وێشه‌وه‌ پێكه‌وه‌ چوون بۆ سودان، دواتر بۆ ئه‌فغانستان له‌ سه‌رده‌می‌ حوكمڕانی‌ تالیباندا، دواتر ناوی‌ چووه‌ لیستی‌ دیارترین تاوانباران له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه‌، دوای‌ ته‌قاندنه‌وه‌ی‌ كه‌شتیگه‌لی سه‌ربازی كول و هێرشه‌كانی‌ 11 سێپته‌مبه‌ر. ئه‌و وێستگانه‌ی‌ كاریگه‌ریان له‌ سه‌ر زه‌واهیری‌ هه‌بووه‌ زه‌واهیری له‌ژێر ئه‌شكه‌نجه‌دا دانی‌ به‌ ناو و شوێنی یه‌كێك له‌ هاوڕێ نزیكه‌كانی‌ ناوه‌ كه‌ له‌ سه‌ركرده‌كانی‌ جیهادی‌ ئیسلامی‌ بوو به‌ ناوی‌ (عیسام ئه‌لقه‌مه‌ری‌)، كه‌ دواتر پۆلیسی‌ میسری‌ له‌ روبه‌ڕووبوونه‌وه‌یه‌كدا كوشتیان، ئه‌م رووداوه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر جێهێشتووه‌، له‌ پاڵ رووداوی كوژرانی‌ ژنه‌كه‌ی‌ به‌ ناوی‌عیزه‌ نوێر و محه‌مه‌دی كوڕی‌، له‌ په‌لامارێكی‌ فڕۆكه‌كانی‌ ئه‌مریكا له‌ ئه‌فغانستان . ئه‌و رووداوانه‌ وای‌ له‌ زه‌واهیری‌ كرد، رقێكی‌ زۆری‌ لا دروست بێت دژ به‌ پۆلیس و لایه‌نه‌ ئه‌منییه‌كان، له‌ هه‌موو وڵاتانی‌ عه‌ره‌بی‌ و به‌ كافریان بناسێت، به‌ هه‌مان شێوه‌ هه‌موو رژێمه‌كانی‌ به‌ كافر ده‌زانی‌ و هه‌موو شتێكی‌ خۆرئاوایی‌ و ئه‌مریكیشی ره‌تده‌كرده‌وه‌، پێشی‌ وابوو هه‌موو رووداوه‌كان ئاكامی‌ زنجیره‌یه‌ك پلانی‌ ئه‌مریكی‌ و خۆرئاواییه‌كانن دژ به‌ جیهانی‌ ئیسلامی‌. زه‌واهیری بۆ دواجار له‌ تشرینی‌ یه‌كه‌می ساڵی‌ 2001 له‌ شارۆچكه‌ی‌ خۆست له‌ خۆرهه‌ڵاتی‌ ئه‌فغانستان بینرا، دواتر ون بوو له‌ به‌رچاوان كاتێك ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی‌، تالیبانیان وه‌ده‌رنا له‌ ئه‌فغانستان، به‌ هاوكاری‌ خێڵه‌كان توانی‌ خۆی‌ حه‌شاربدات له‌ ناوچه‌ شاخاوییه‌كانی‌ نێوان پاكستان و ئه‌فغانستان . زه‌واهیری‌ وه‌كو دیارترین كه‌س له‌ وته‌بێژانی‌ رێكخراوی‌ تیرۆریستی‌ ئه‌لقاعیده‌ ده‌ركه‌وتنی‌ هه‌بوو، به‌ جۆرێك 16 گرته‌ی‌ ڤیدیۆیی‌ و كاسێتێكی‌ ده‌نگی‌ هه‌بوو تا ساڵی‌ 2007 كه‌ چوار جار له‌ ده‌ركه‌وتنه‌كانی‌ بن لادن زیاتره‌ . ئه‌وه‌ی‌ كه‌ له‌ رێكخراوه‌ تیرۆریست و ئوسووڵیه‌كاندا به‌دی‌ ده‌كرا، سه‌ركرده‌كانیان زیاتر له‌ هه‌ژار و كه‌م ده‌رامه‌ته‌كان بوون، به‌ڵام زه‌واهیری‌ جیاواز له‌ وان له‌ بنه‌ماڵه‌یه‌كی‌ ئه‌رستۆكراتی‌ بورجوازیی میسرییه‌وه‌ هاتبوو، دوا پێگه‌شی سه‌رۆكی رێكخراوی قاعیده‌ بوو له‌دوای بن لادن.