بە گشتی لە نێوان ٣٥-٤٠٪ی پێداويستی یەکێتی ئەوروپا بۆ وزە، لە ڕێگەی ڕووسياوە دابيندەکرێت. ئەوەی لە ميدياکان و لە لایەن زۆرێک لە چاودێرەکانەوە باس دەکرێت ئەم خاڵەیە، کە ئەوروپا وەک ديلی ڕووسيایە لەو بارەیەوە، کە بەشێک لە ڕاستی تێدایە، بەڵام لە لایەکی تر، خودی ڕووسياش پێويستييەکی زۆری بە ئەوروپا هەیە، کە ئەمەیان کەمتر باس دەکرێت. لە نێوان ٤٠-٤٥٪ی بودجەی ڕووسيا لە فڕۆشتنی وزەوە دێت، لە ٨٠٪ ئەو وزەیە بە ئەوروپا دەفڕۆشێت، جگە لەوەی نزيکەی لە ٥٠٪ی ئەو ئامێر و تەکنەلۆژیا و تەکنيکەی کە ڕووسيا پێويستيەتی بۆ دەرهێنان و فڕۆشتنی وزە، هە رلە ئەوروپا دەيکڕێت. ئەگەر بە پێی تيۆری ليبراڵەکان لە پەيوەندييە نێودەوڵەتييەکان تەماشای ئەو پەيوەندييە بکەين، ئەوا دۆخی پشت بەیەکتر بەستن (interdependence) هەیە لە نیوان یەکێتی ئەوروپا و ڕووسيا، کە ئەمەش بە پێی تيۆری ليبراليزم، ڕێگرييەکە بۆ ڕوودانی جەنگ لە نێوان دوو بەرە یا دوو دەوڵەت. چونکە وەستاندنی فۆرشتنی وزەی ڕووسيا بە ئەوروپا، لەگەڵ ئەوەی زیانی گەورەی دەبێت بۆ ئەوروپا، زیانی گەورەشی دەبێت بۆ ڕووسيا. ڕووسيا فڕۆشياری سەرەکی وزەیە بە ئەوروپا، ئەوروپاش کڕياری سەرەکی وزەی ڕووسيایە، کڕيار و فڕۆشيار تەواوکەری یەکترن.

ئەوەی باسکرا، لەگەڵ ويست و سياسەتی ئەمريکا ناگونجێت، ئەمريکا لە مێژە مەبەستيەتی سەرچاوە و فڕۆشياری نوێ پەيدا بکات بۆ ئەوروپا کە شوێنی ڕووسيا بگرێتەوە. ئەوروپاش ئەو ويستەی هەیە، بەڵام تا ئەمرۆش بەديلی ڕووسيا بوونی نييە. بۆ ئەو مەبەستە چەندين هەوڵدراوە و سەرکەوتوو نەبووە، وەک پرۆژەی نابوکۆ، هێلی غازی قەتەر کە بەهۆی دەستێوەردانی ڕووسيا و سەقامگيری و ململانێ سياسيەکان شکستيان هێنا. لە ئیستاشدا غازی رۆژهەڵانی دەریایی سپی ناوەڕاست یەکێکە لەو پڕۆژانەی کە دەکرێت تەنيا ڕێژەی پشت بەستنی ئەوروپا بە وزەی ڕووسی کەمبکاتەوە، بەڵام ئەو پڕۆژەیەش چەندين کێشەی تێدایە تا ئەمرۆ. هێڵی بۆری لە ئاسيای ناوەڕاست، ئەفغانستان- پاكستان پاشان دەريایی عەرەب یەکێکە لە پڕۆژەکان کە جارێ کێشەی گەورەی تيایە. لە ئێستادا واقعيترين چارەسەر لە ئەگەری سەرهەڵدانی جەنگی ڕووسیا-ئۆکڕانيا، بريتييە لە پشت بەستنی یەکێتی ئەوروپا بە گازی شلکراو. کە دەکرێت وەک نيمچە چارەسەرێکی کاتی دابنرێت، کە ناچارانە ئەوروپا دەبێت پەنای بۆ ببات.

قەتەر کە فڕۆشيارێکی سەرەکی ئەو جۆرە گازەیە، هەر چەن ڕايگەياندوە کە ناتوانێت ببێتە بەديلی ڕووسيا، بەڵام دەکرێت بە فشاری ئەمريکا، قەتەر هەموو تواناکانی خۆی بەکاربهێنێت کە بەشێک لە پێداويستيەکانی ئەوروپا دابين بکات لە کاتی هەستياردا. ئەمريکاش دەتوانێت گازی شلکراو ڕەوانەی ئەوروپا بکات، لە ئێستادا ئەمريکا لە پلەی یەکەمە لە بەرهەمێنانی گازی شلکراو دەنگۆی ئەوە هەیە ٢٠ کەشتی لە ئەمريکا کە گازی شلکراويان هەڵگرتووە ئامادەکراون لە ڕێگەی ئۆقيانووسی ئەتڵەسيەوە ڕەوانەی ئەوروپا بکرێن لە کاتی پێويستدا. هەر وەها ئەمريکا بە هۆی ئەو پێشکەوتنە گەورەیەی کە لە بواری نەوت و غازی سروشتیی بەردين ئەنجاميداوە لەم بيست ساڵەی دوایی، بە نيازە ببێتە فڕۆشياری سەرەکی ئەوروپا و شوێن بە ڕووسيا لەق بکات. لە ئیستادا ئەمريکا لە بەرهەمهێنانی نەوت و غازی سروشتی لە پلەی یەکەمدایە لە سەر ئاستی جيهان، چاوەڕوان دەکرێت ببێتە يەکەم فڕۆشياری نەوت و غاز لەسەر ئاستی جيهان، چونکە تا ئیستا بەشێکی گەورەی ئەو بەرهەمهێنانە لە ناوخۆ بەکاردەهێنرێت. ئەمەش هەڕەشەیەکی گەورە دەبێت لە پێگەی ڕووسيا کە فڕۆشيارێکی سەرەکی وزەیە لە جيهاندا، هەر وەها مەترسييە بۆ چين وەک کڕيارێکی گەورەی وزە لە جيهاندا.

پێويستە ئەوە لەبەرچاو بگرين، کە وزەی ڕووسيا بۆ ئەوروپا چەند تايبەتمەندييەکی هەیە کە لەوانی تر (وزەی ئەمريکا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەفريقيا) نييە، ئەويش بريتييە لە لایەنی جوگرافی، ڕووسيا نزيکە لە یەکێتی ئەوروپا، ئەمەش وا دەکات لە ڕووی نرخەوە وزەی ڕووسيا هەرزانتر بێت لە رکابەرەکانی، وەبەرهێن و کەرتی تايبەتيش ڕۆڵێکی سەرەکيان هەیە لەو مامەڵەیدا، پێۆەری سەرەکی لای ئەوان بەدەستهێنانی قازانجە. جگە لەوەی فڕۆشيارەکانی تر وەک ئەمريکا و قەتەر پێويستە بە کەشتی غازی شلکراو بنێرن، ئەمەش تێچوونی زیاترە لەو غازەی کە ڕووسيا لە ڕێگەی هێڵی بۆڕييەوە دەينرێت.

ئەوەی کە دەبينرێت و ڕوونە ئەوەیە کە جارێ ئەمريکا توانای هەیە کێشە و قەيرانی گەورە لەسەر سنوورەکانی نەيارەکانی درووست بکات، بۆ نموونە ئۆکڕانيا کە چەندين ساڵە یەکێکە لە سەرئێشە گەورەکانی ڕووسيا، هەر وەها ماوەی پێشوو ڕووداوەکانی کازخستان کە هەر یەک لە ڕووسيا و چينی نيگەران کرد. پێشتر لە ساڵی ٢٠١٤ لە ڕێگەی کودەتایەکی تايلاندەوە پەیامێکی نارد بۆ چين. ئەم پەيام و جوڵانەی ئەمريکا، لە ئايندەدا هەر بەردەوام دەبن وزیاتر و توندتر دەبن.

لەم هاوکێشە ئاڵۆز و بەيەکدا چووانەدا، غازی سروشتی هەرێمی کوردستان دەکرێت ڕۆڵێکی گرنگ ببينێت لە ئايندەدا. چەن ساڵێکە باس لەوە دەکرێت کە غازی سروشتی باشووری کوردستان دەکرێت بکرێت بە یەکێک لە سەرچاوەکان بۆ دابينکردنی پێداويستی ئەوروپا بۆ وزە. ئەمريکا و یەکێتی ئەوروپاش پشتگيری ئەم بيرۆکەیە دەکەن. وا ديارە مەبەستی سەرەکی سەردانەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ تورکيا بۆ ئەو پرسە بووە. پێويستە لەو بارەیەوە چەن خاڵێک بخرێتە ڕوو:

١- تورکيا پێداويستی خۆی بۆ وزە، تا ڕادەیەک بە تەواوی پشت بە کڕينی وزە دەبەستێت لە دەرەوە. فڕۆشيارە سەرەکيەکانی وزە بە تورکيا بريتين لە ڕووسيا و ئازەربيجان وئێران. سەبارەت بە ڕووسيا، تورکيا هاوشێوەی ئەوروپا نایەوێت بە شێوەیەکی گەورە پشت بە ڕووسيا ببەستێت بۆ دابينکردنی وزە، لەبەر چەندين هۆکاری مێژوویی و سياسی؛ لەوانە تورکيا ئەندامە لە ناتۆ، کە نەياری سەرەکی ڕووسيایە. تورکيا و ڕووسيا ناکۆکن لە پرسی سووريا و ليبيا...

هاوکات تورکيا متمانەی بە فرۆشيارە سەرەکيەکەی تر نييە کە ئێرانە، ئەويش لەبەر چەندين هۆکاری مێژوویی و سياسی وجيوپۆلەتيکی... تورکيا و ئێران لە سەر زۆبەی پرسەکان ناکۆکن، پرسی سووريا، ئازەربيجان و ئەرمينيا، لە عيراق، کێبرکێی نێوانيان بۆ هەژموون بەسەر ناوچەکەدا و کێشەی شيعە و سوونە... هەر ماوەی پێشوو ئەو کاتەی پلەگانی گەرما لە تورکيا ٢٠ ژێر سفری تێپەڕاند، ئێران ناردنی غازی بۆ تورکيا ڕاگرت. کە دەکرێت وەک پەيامێکی ڕووسيا بێت لە ڕێگەی ئێرانەوە بۆ تورکيا وەک ئەندامێکی ناتۆ، کە ڕووسيا وئێرانی هاوپەيمانی دەتوانن تووشی قەيرانی گەورە بکەن بە وەستاندنی ناردنی وزە بۆ تورکيا. هەر واش بوو تورکيا ناچار بوو بۆ دابينکردنی گەرمی بۆ ماڵەکان، داوای لە کارگەکان کرد کە کارکردنيان کەم بکەنەوە یا بوەستێنن، ئەوەش دەبێتە کەمکردنەوەی بەرهەم و گرانی شمەک. تەنانەت فڕۆشيارە سەرەکيەکەی تری تورکيا بۆ وزە، کە ئازەربيجانە و هاوپەيمانی نزيکی تورکيایە، ڕووسيا دەتوانێت لە ڕیگەی گروپە چەکدارييەکانی خۆیەوە لە جۆرجيا، کێشە بۆ هێلی بۆری باکۆ-جيهان درووست بکات.

٢-لەبەر ئەوە تورکيا مەبەستيەتی دوور لە ڕووسيا و ئێران سەرچاوەی تر بدۆزيتەوە بۆ دابينکردنی وزە. هەرێمی کوردستان دەکرێت یەکێک بێت لەوانە. نزيکبوونەوەی ئيماڕات و تورکيا، دەکرێت ببیتە مایەیی نزيکبوونەوەی لەگەڵ سعوودييە، ئەوانيش دوو فڕۆشياری گەورە وزەن. هەر چەن ئيماڕات هاوکات لەگەڵ ئێرانيش پەيوەندييەکانی بەرەو باشتر بردوە. هەرێمی کوردستان بۆ تورکيا، دەکرێت باشتڕين فڕۆشيار بێت، لەبەر نزيکایەتی جوگرافی کە تێچوون کەمتر دەکات، هەر وەها هەرێمی کوردستان فڕۆشيارێکی دەستەمۆکراوە لە لایەن تورکياوە، چونکە دەوڵەت نييە و عەقلی سياسی و ستراتيژی لە نزمترين ئاستە و بەرامبەر بە دەوڵەتان هەست بە کەمی و زەليلی دەکات. دەکرێت بۆ ئايندەیەکی دوورتر، پاش وەبەرهێنانی گەورە لە کەرتی وزەی کوردستان، هەر لە ڕیگەی تورکياوە غازی سروشتی کوردستان بگاتە ئەوروپا و ڕێژەی پشت بەستن بە وزەی ڕووسی کەمتر بکات. هەر بۆیە ئەمريکا و ئەوروپا پشتگيری ئەم پرۆژەیە دەکەن. هاوکات ئەمريکا مەبەستيەتی تورکياش، وەک ئەندامێکی ناتۆ، پشت بە وزەی ڕووسيا و ئێران نەبەستێت کە دوو نەیاری سەرەکی ئەمريکان.

٣-بەدەر لەوەی ئایا ئەم پڕۆژەیە چۆن و کەی جێبەجێ دەکرێت، ئایا هەژموونی ڕووسيا چۆنە بەسەر کەرتی غازی کوردستان، یاخود ئێران لە ڕێگەی هاوپەيمان و ميليشياکانی خۆیەوە لە کوردستان و عيراق، ڕێ دەدات ئەو پڕۆژەیە سەربگرێت.... پێويستە بپرسين ئەم پڕۆژەیە بۆ ئەوەی سوودی بۆ کوردستان هەبێت، چی بکرێت و مەرجەکانی چی دەبن؟ ڕوونە کە پرۆژەکە سوودی بۆ ئەمريکا، یەکێتی ئەوروپا و تورکيا هەیە، دژ بە بەرژەوەندييەکانی ڕووسيا وئێرانە. ئایا بۆ خودی کوردستان چی؟

٤-پێش هەموو شتێک، کاتێک تورکيا تووشی قەيڕان بووە بەهۆی سەرما و کەمی غاز، گرانی و گلەیی خەڵک لە ئاستێکی بەرزە، ئۆپۆزسيۆنی تورکی ڕەخنەی توند لە ئەردۆگان دەگرن بەوەی کە نەيتوانيوە ئيدارەی تورکيا بکات بە هۆی هاتنی سەرماوە... پاشان ئەو فشارەی سەر حکومەتی تورکيا بەشێکی زۆری بەهۆی ئێرانەوە بووە، واتە تورکيا و ئێران پەيوەندييان خەراپە وکەوت بوونە گلەیی و ڕەخنە و بەدرۆ خستنەوەی یەکتر وتۆمەت بۆ یەکتر درووست کردن... چ پێويست دەکات سەرۆکی هەرێم وەک فريادڕەسێک بەرەو تورکيا بفڕێت و بڵێ خەمتان نەبێت، غازی کوردستانتان بۆ دابين دکەين؟ لە کاتێکدا سياسەت وا دەخوازێت، لەو کاتەی دووژمن و داگيرکەر قەيرانيان هەیە، یاخود کە پەيوەندی دوو داگيرکەری کوردستان (تورکيا و ئێران) کێشەی تێدایە، سياسی ئەگەر بتوانێت ئەوا دەبێت هەوڵبدات قەيرانەکانی ناو تورکيا قووڵتر بکاتەوە و پەيوەندييەکانی نێوان تورکيا و ئێران خەراپتر بکات، ئەگەر نەتوانێت، ئەوا دەبیت تەماشاکەر بێت.

٥- گرنگترين خاڵ، ناردنی غازی کوردستان بۆ تورکيا و پاشان بۆ ئەوروپا، بە تايبەت ئەگەر بە بڕێکی زۆر بێت، ڕاستەوخۆ یا نا ڕاستەوخۆ واتە دژایەتيکردنی ڕووسيا و ئێران. بێ گومان هەرێمی کوردستان ئەو مەبەستەی نييە، بەڵام ئێران و ڕووسيا وا لێی تێدەگەن. ئەم هاوکارييە گەورەیە بە یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ و ئەمريکا و تورکيا، لە پێناو چی؟ چونکە بازرگانی وزە لە جيهاندا، چەنێ لایەنی ئابووری و دارای هەیە، ئەوەندە وهەندێ کات زیاتريش، لایەنی سياسی و جيوپۆلەتيکی و ستراتيژی هەیە. جگە لە لایەنی ئابووری و دارای هەرێمی کوردستان لە لایەنەکانی ترەوە، چ داواکاری و مەرجێکی هەیە بۆ ناتۆ و یەکێتی ئەوروپا؟ ئەگەر گريمانەی ئەوە بکەين، کە داهاتی غازی کوردستان، سەد لە سەد شەفاف دەبێت و سەد لە سەد بۆ خزمەت و گەشەپێدانی کوردستان وهاووڵاتيان بەکاردەهێرێت، جارێ بە بێ مەرج و داواکاری سياسی، نەتەوەیی وستراتيژی، پێويست ناکات هەرێمی کوردستان لە ئیستادا بچێتە ئەو گەمەیەوە. ئەمە لە کاتێکدا ئەگەر داهاتی غازەکە سەد لە سەد شەفاف بێت و بۆ خزمەتی کوردستان و ئاوادانکرنەوە بەکاربێت، لە ڕاستيدا داهاتەکەی، لە داهاتی نەوت شەفافتر نابێت.

٦- ئەگەر هەرێمی کوردستان مەرج و داواکاری نەتەوەیی، سياسی گەورە و دوورمەودای هەبیت، ئەوا پێويستە بە زووترين کات ئەو پڕۆژەیە دەستپێبکرێت و تەواو بکریت. بەڵام ئەستەمە سەرکردایەتی کورد ئەو داواکارييانەیان هەبیت. هاوکات لە ڕووی شەفافيەت و ئيدارەدانی داهاتی وزە، کوردستان لە ئێستادا ئامادەیی تيا نييە کە مەلەفی غازيش زیاد بکرێت هاوکات لەگەڵ مەلەفی نەوت. هەرێمی کوردستان بەرەو گەندەڵييەکی زیاتر دەڕوات و لەناوبردنی سامانی سروشتی کوردستان زیاتر دەبێت، لە کاتێکدا ئەو سامانە تەنيا هی ئەم نەوەیە نين و پیويستە نەوەکانی داهاتووش سوودی لێ ببينن وبەکاری بهێنن.

٧- لە ئايندەدا چاوەڕوان دەکرێت ئەو جۆرە ململانێ نێودەوڵەتيانە زیاتر و فراوانتر بێت، پێويستە کورد کارت وئامرازی هەبێت. گرنگە کارتی غازی سروشتی لە ئێستاوە بەکارنەهێنرێت. لەوانەیە سەردەمێک بەڕێوە بێت، تورکيا و یەکێتی ئەوروپا وئەمريکا بە مەرجی گەورەی کورد ڕازی بن لە پێناو سوود بينين لە غازی سرووشتی کوردستان لە ململانێەکانيان.

بە کورتی بەم شێوەیە لە حوکمڕانی و بەم فکر و تێڕوانينە سياسيە بۆ هاوکێشە نێودەوڵەتيەکان و بۆ ئايندەی کوردستان بەم شێوەیە لە بەڕێوبردنی پرسی داهاتی سامانی سروشتی... فڕۆشتنی غازی کوردستان، بە پلەی یەکەم لە سوودی ناتۆ بە تورکيا و ئەمريکا و ئەوروپاوە دەبێت، بەڵام بۆ کوردستان سوودەکەی بۆ چەن کەس و ئەندامێکی حيزبی دەبن، کە خۆیان ئیستا هەر ملياردێرن، چەن مليارێکی تر زیاد دەکەن. لە باشترين دۆخدا چەن پرۆژەیەکی خزمەتگوزاری سادە و ماوەیەک پارە ڕژان وەک پیش ساڵی ٢٠١٤ ڕوودەدات کە سيستەمی کۆمەڵایەتی و سياسی و ئابووری وێرانتر دەکات و قەيرانی نوێ درووست دەکات... جگە لەوانە، ئەستەمە سوودی گەورە و گرنگی هەبێت.

ئەم تێڕوانينەی ڕووسيا سەبارەی بە ئۆکرانيا، بە براورد بە دەوڵەتە دراوسێکانی تر، فراوانتر و قووڵترە. چونکە ڕووسەکان وەک نيشتيمانی لە دەستچوو (The Lost Homeland) تەماشای ئۆکرانيا دەکەن. ئەو نيشتيمانەی کە دەبێت بگەڕێتەوە بۆ خاوەنەکەی، ڕووسەکان لە خەياڵ و تێڕوانينياندا وەک بەشێک لە نيشتيمانی خۆیان سەيری ئۆکرانيا دەکەن کە لە دەستيان داوە، لە جيوپۆلەتيکی هاوچەرخدا، دەستەواژەی (Geopolitical Imagination) بۆ ئەم دۆخە بەکاردەهێرنێت. بەڵگە نەويستە ئەو نەتەوە ودەوڵەتەی کە بەشێک لە نيشتيمانی خۆی لە دەست دەدات، چاوەڕێی هەلێک دەکات کە بەهێز بێتەوە و ئەو نيشتيمانە لەدەستچووە بگەڕێنێتەوە. ئۆکرانيا بە درێژایی چەندين سەدە، زۆربەی کات، لەگەڵ ڕووسيا یەک وڵات و یەک نيشتيمان بووە، پێش سۆڤيەت بەشیک بووە لە ڕووسيای قەيسەری، پاشان خۆی و ڕووسيا دەبنە بەشێک لە سۆڤيت، ئەم یەکبوونە بەردەوام دەبێت تا ڕووخاندنی سۆڤيەت و لە ساڵی ١٩٩١ دەبێتە دەوڵەتێکی سەربەخۆی. هەر بۆیە پوتين دەڵێت ڕووسيا و ئۆکرانيا بران، لە بەرامبەردا سەرۆکی ئۆکرانيا وەڵامی دایەوە و وتی ڕاستە بران، بەڵام دوو برای وەک قابيل و هابيل! بە دەستهێنانەوەی ئۆکڕانيا لە لایەن ڕووسياوە، بە دوو ڕێگا ئەنجامدەدرێت، یا ئەوەی لە ئۆکرانيا حوکم دەکات، دەبێت لە ژێر هەژموونی ڕووسيا بێت، ئەگەر نا ڕووسيا ئامادەیە بە هێزی سەربازی ئۆکڕانيا بهێنێتەوە بۆ ژێر هەژموونی خۆی بە تايبەت ئەگەر مەترسی ئەوە هەبێت کە ئەو نيشتيمانە لە دەستچووە، ئەمريکا کۆنتڕۆڵی بکات و لە دژی ڕووسيا بەکاری بهێنیت. ئەم تێڕوانينەی ڕووسيا، بۆ بيلارووسياش هەر گونجاوە.

لە دوای سەربەخۆیی ئۆکڕانيا دوو بەرەی سەرەکی درووست بوون لە ناو ئەو وڵاتە؛ بەرەیەکی پێیوابوو کە پێويستە ئۆکڕانيا نزيک و دۆستی ڕووسيا بێت، بەرەکەی تر پێی وابوو پێويستە ئۆکڕانيا بەرەو ئاڕاستەری ڕۆژئاوا و یەکێتی ئەوروپا و ئەمريکا بڕوات. بەرەی یەکەم هەر لە سەربەخۆیی ئۆکرانياوە تا ساڵی ٢٠١٤ لە دەسەڵات بوون، پاشان لە ڕێگەی خۆپێشاندانێکی فراوانەوە ئەو بەرەیە لابرا وبەرەی دووەم دەسەڵاتی سياسيان گرتە دەست تا ئەمرۆ. ئەو خۆپێشاندانە بەپێی ڕووسيا کودەتایەک بوو بە هاوکاری ڕۆژئاوا. پاشان ئەو دوو بەرەیەیی ناو ئۆکرانيا کەوتنە شەڕی یەکتر وشەڕی ناخۆ لە ئۆکڕانيا دەستی پێکرد و تا ئەمرۆش ناو بە ناو بەردەوامە، بەرەی نزيک لە رۆژئاوا حکومەت وسوپای ئۆکڕانين، بەرەی نزيک لە ڕووسيا بريتين لە گرووپە جوداخوازەکانی رۆژهەڵاتی ئۆکرانيا بە تايبەت لە هەرێمی (دۆنباس).

وەک لە سەرەوە ئاماژی پێکرا، ئەگەر دەسەڵاتی سياسی ئۆکڕانيا لەژێر کۆنتڕۆڵی ڕووسيا نەبێت، ئەوا ڕووسيا لە ڕێگەی سەربازييەوە دەيەوێت ئۆکڕانيا بهێنێتەوە ژێر کۆنتڕۆڵی خۆی و دووریبخاتەوە لە ڕۆژئاوا، هەر بۆیە لە ساڵی ٢٠١٤ کاتێک لایەنگرانی ڕۆژئاوا دەسەڵاتيان گرتە دەست لە ئۆکڕانيا، ڕووسيا پەلاماری دا و نيمچە دوورگەی (قرم)ی داگيرکرد و کردی بە بەشێک لە ڕووسيا، هەر وەها هاوکاری جوداخوازەکانی هەرێمی دۆنباسی کرد لە رۆژهەڵاتی وڵاتەکە و لەو هەرێمە دوو کۆمار ڕاگێنرا و جيابوونەوەی خۆیان لە ئۆکڕانيا ڕاگەياند. نزيکەی ٣٩٪ی دانيشتووانی ئەو هەرێمە سەر بە نەتەوەی ڕووسن، بەڵام زۆرينەی دانيشتوانەکە بە کولتور و زمان ڕووسن. ئەو هەرێمە لە ئێستادا لە ژێر کۆنتڕۆڵی ڕووسيایە و تەنانەت ڕەگەزنامەی ڕووسی دەدات بە دانيشتووانەکەی.

یەکێک لە هۆکارەکانی توندبوونەوەی ململانێی نێوان ئەو دوو دەوڵەتە لەم ماوەیەیی دوایی، بريتييە لەوەی کە ڕووسيا پێی وایە حکومەتی ئۆکرانيا دەيەوێت بە هاوکاری ڕۆژئاوا، هەرێمی دۆنباس بهێنێتەوە سەر ئۆکرانيا، ڕووسيا بە پاساوی بەرگری کردن لە کەمينەی رووسی و زۆرينە زمان ڕووسيەکەی ئەو ناوچەیە ماف بە خۆی دەدات کە دەستتیوەردان و تەنانەت سوپا بنێرێت بۆ بەگری کردن لەو ناوچەیە. ڕووسيا لە ڕێگەی گرووپە چەکدارييە جوداخوازەکانی ئەو ناوچەیە، چەندين ئامانج دەپێکێت: بەدەستهێنانی پاساو بۆ دەستێوەردانی سياسی و سەربازی لە ئۆکڕانيا، ڕێگری درووستکردن بۆ حکومەتی ئۆکرانيا بۆ بوون بە ئەندام لە ناتۆ و یەکێتی ئەوروپا، چونکە ئۆکرانيا نايەوێت دەستبەرداری ئەو ناوچەیە بێت و بێ ئەو ناوچەیە هەوڵی بە ئەندام بوون لە ناتۆ و یەکێتی ئەوروپا بدات، بەڵکو ئۆکرانيا دەيەوێت بە هاوکاری ناتۆ و یەکێتی ئەوروپا ئەو ناوچانە بەدەست بهێنێتەوە، ناتۆ ویەکێتی ئەوروپاش نايانەوێت دەوڵەتێک بکەنە ئەندام بەو هەموو کێشە و قەيرانەوە، ئۆکڕانيا خۆشی ناتوانێت ئەو ناوچەیە کۆنتڕۆڵ بکاتەوە. یەکێ لە مەرجەکانی بوون بە ئەندام لە ناتۆ بريتييە لەوەی ئەو دەوڵەتە یەک سوپای فەرمی هەبێت و ميليشيا و گروپی چەکداری نەبێت لە ناوخۆی وڵاتەکە لە دەرەوەی دەسەڵاتی حکومەت و سوپای فەرمی. هەر بۆیە بايدن پێشتر ڕایگەياند کە ئۆکڕانيا مەرجەکانی بوون بە ئەندام لە ناتۆی نييە.

لە ساڵی ٢٠٠٨ ڕووداوێکی هاوشێوە ڕوويدا، کاتێک جۆرجيا کە دراوسێی ڕووسيایە، بە هاندانی ئەمريکا داوای بوون بە ئەندامی دەکرد لە ناتۆ، بۆ ئەو مەبەستەش دەيويست هەندێ ناوچەی جۆرجيا کۆنتڕۆڵ بکات کە لە ژێر دەسەڵاتی سەربەخۆيخوازەکان بوون، سوپای جۆرجيا پەلاماری ئۆسيتيای باشووری دا. ڕووسيا بە پاساوی پاراستنی کەمينەی ڕووسی لەو ناوچەیە سوپای ناردە ناو جۆرجيا و شکستی بە سوپای جۆرجیا هێنا، بەوەش کەيسی بوون بە ئەندامی جۆرجيا لە ناتۆ پەکخست. بە هەمان شێوە ئەو ناوچەیە سەربەخۆیی ڕاگەياند و ڕووسيا دانی پێنا تا ئەمرۆش بنکەی سەربازی وهەژموونی ڕووسی لەو ناوچەیەدا ئامادەیە. بە گشتی ئەو وڵاتانەی کە لای ڕووسيا بە دەرەوەی نزيک دادەنرێن، ڕووسيا ئامادەیە سوپا بجوڵێنێت بۆ ڕێگری کردن لەوەی ئەو وڵاتانە بکەونە ژێر هەژموونی ئەمريکا و دژ بە ڕووسيا بەکاربهێنرێن. ئەو کاتەی کە لاتيڤيا و ليتوانيا وئەستۆنيا وپۆڵەندا بوون بە ئەندام لە ناتۆ و چوونە بەرەی دژ بە ڕووسيا، ئەو کات ڕووسيا ئامادەیی و توانای پێويستی نەبوو بۆ ڕێگری کردن و ئەنجامدانی چالاگی سەربازی. ساڵی ٢٠٠٨ لە پرسی جۆرجيا، ڕووسيا لە دۆخێکی تر بوو و خۆی تاقی کردەوە و سەرکەوتووش بوو. لە ساڵی ٢٠١٤ لە ئۆکرانيا هەمان چالاگی کرد، ئەمەش متمانەی زیاتری بە پوتين بەخشی و لە ٢٠١٥ دوور کەوتەوە لە سنوورەکانی خۆی و بەرەو سووريا سوپای جوڵاند.

بە گشتی هۆکارە سەرەکيەکانی ئەم دۆخەی کە لەسەر سنووری ڕووسيا-ئۆکرانيا دەگوزەرێت بريتييە لە: ترسی ڕووسيا لەوەی ئۆکرانيا هەنگاوی زیاتر وجدی بەرەو ئەندامبوون لە ناتۆ و لە یەکێتی ئەوروپا بنێت، هەر وەها ڕووسيا دەڵێت جموجۆڵ و چالاگی سەربازی ناتۆ لە نزيک سنوورەکانی ڕووسيا زۆر بووە، دەنگۆی ئەوە هەیە گوایە ناتۆ بە نيازە مووشەکی ئەتۆمی لە پۆڵەندا جێگير بکات، ئەگەر ئەوە ڕووبدات، ڕووسياش بە نيازە مووشەکی ئەتۆمی لە بيلارووسيا جێگير بکات. لەسەر ئەو بنەمایە ڕووسيا داوا دەکات، کە هيچ دەوڵەتێکی تری ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا ئيتر نەبیتە ئەندام لە ناتۆ، کەمکردنەوەی چالاگيە سەربازييەکانی ناتۆ لە نزيک سنووری ڕووسيا، لابردن مووشەکەکانی ناتۆ لە نزيک سنوورەکان. ئەمريکا هەموو ئەو داواکاريان ڕەت دەکاتەوە و پێيوایە ڕووسيا کە ئەندام نييە لە ناتۆ چۆن دەبێت فەرمان بە ناتۆ بکات لەوەی چ چالاگيەک بکات وچ وڵاتێک وەربگرێت بە ئەندام.

ڕووسيا دڵنيایە لەوەی، ئەگەر بە هەموو توانا و هێزی خۆیەوە ڕێگری درووست نەکات بۆ ئۆکڕانيا، ئەوا هەر وەک چۆن دەسەڵاتی سياسی لە ئۆکڕانيا لە دۆستی ڕووسياوە گۆڕا بۆ دژی ڕووسيا، ئاواش ئەمريکا، ئۆکڕانيا دەکاتە ئەندام لە ناتۆ و بنکەی سەبازی و مووشەکەکانی خۆی دەباتە ئۆکرانيا، ئەو کات ڕووسيا زیاتر گەمارۆ دەدرێت بە بنکە سەربازييەکانی ناتۆ. لە ئێستادا لە رۆژئاوای ڕووسيا، تا ڕادەیەکی زۆر گەمارۆ دراوە بە ناتۆ. هەر وەها ئەگەر ئۆکڕانيا ببێتە ئەندام لە ناتۆ، ئەوا دوبارە پرسی ئەندامبوونی جۆرجيا جدی دەبێتەوە، ئەو کات دەبێت ڕووسيا چاوەڕوانی ئەوەش بکات کە دەسەڵاتی سياسی بيلارووسيا، هاوشێوەی ئۆکڕانيا، لە ڕێگەی خۆپێشاندانەوە بگۆڕدرێت بۆ دەسەڵاتێکی نزيک لە ئەمريکا. بەوەش ڕووسيا بە تەواوی سنۆرەکانی بە ئەوروپاوە گەمارۆ دەدرێت بە ناتۆ. هەر بۆیە لە ئەگەری هەنگاونانی زیاتری ئۆکڕانيا بەرەو ئەمريکا و رۆژئاوا (ناتۆ) ئەوا ئەگەری ئەوەی ڕووسيا هاوشێوەی ٢٠١٤ دەستتێوەردانی سەربازی بکات لە ئۆکڕانيا، ئەگەرێکی زۆر نزيک دەبێت.

هەڵوێستی یەکێتی ئەوروپا و ئەمريکا بەرامبەر بە پرسی ململانێی ڕووسيا-ئۆکرانيا لەگەڵ ئەوەی بە فەرمی و بە گوتار نزيکە لە یەکترەوە و وهەردوو لا پشتگيری ئۆکڕانيا دەکەن و، داوا دەکەن کە ڕووسيا هێرشی سەربازی ئەنجامنەدات، بەڵام دەکرێت جياوازييەکی بنەڕەتی هەبێت لە نێوان ويستی هەردوو لا. دەشێت ترسی ئەمريکا ئەوە بێت کە ڕووسيا تەنيا پەلاماری رۆژهەڵاتی ئۆکڕانيا بدات و داگيری بکات، ياخود ناوچەی زیاتر بخاتە ژێر کۆنتڕۆڵی جوداخوازەکانی رۆژهەڵات و پاشان بکشێتەوە و کۆتایی بە جەنگەکە بهێنیت. ئەمەش جەنگێکی ئاسانتر دەبێت بۆ ڕووسيا و ڕووبەڕووی بەرگرييەکی گەورە نابێتەوە، چونکە لە رۆژهەڵاتی ئۆکرانيا، گرووپە چەکدارەکان سەر بە ڕووسيان و دانيشتوانەکەشی بەشێکی ڕووسن زۆرينەی بە زمان و کولتور ڕووسين. ڕەنگە ئەوەی ئەمريکا بيخوازێت ئەوە بێت کە ڕووسيا پەلاماری کيف و رۆژئاوای ئۆکرانياش بدات واتە کۆی ئۆکڕانيا، بەوەش ڕووسيا ڕووبەڕووی جەنگێکی ئاڵۆز و قوورس دەبێت، تەنانەت ئەگەر کۆی ئۆکرانياش داگير بکات، ئەوا شەڕی ناو شارەکان و بەرخودان درێژە دەکێشێت، ئەمريکا چەندين گروپی بەرخودان درووست دەکات و پڕ چەکيان دەکات. هاوشێوەی ئەوەی لە ئەفغانستان ڕوويدا دژ بە سۆڤيەت. ژەنەراڵێکی سەربازی ئەمريکا پێيوایە ئەو هاوکارييانەی کە ئەمريکا پێشکەشی گرووپە جيهادييەکانی دەکرد لە ئەفغانستان دژ بە سۆڤيەت، هيچ نييە بە براورد بەو هاوکاريانەی کە ئەمريکا بە نيازە پێشکەشی ئۆکرانيای بکات لە ئەگەری پەلاماری ڕووسيا.

لێرەوەیە دەکرێت جياوازييەکی بنەڕەتی هەبێت لە نێوان تێڕوانينی ئەوروپا و ئەمريکا بۆ ئەو پرسە. ئەوروپا بە هۆی نزيکایەتی جوگرافی لەو جەنگەوە، کە کاريگەرييەکانی ڕاستەوخۆ و گەورە دەبن بەسەر یەکێتی ئەوروپا، هەر وەها لە ئەگەری ڕوودانی ئەو جەنگە، ئەوا وزەی ڕووسی (غازی سروشتی و نەوت) چاوەڕوان دەکرێت بوەستێنرێت. ئەمەش لێکەوتەی خەراپی دەبیت بۆ سەر لایەنی ئابووری و سياسی یەکێتی ئەوروپا. چونکە دەکرێت ئاستی بەرهەمهێنان دابەزێت و گرانی زیاتر ڕووبکاتە ئەوروپا، ئەمەش سەر بکێشیت بۆ خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی جەماوەری. بە تايبەت بە هۆی کۆرۆناوە پاشان بە هۆی ئەم دۆخەی سەر سنوری ڕووسيا-ئۆکرانيا، گرانييەکی زۆر درووست بووە لە ئەوروپا.

پوتين ئاگادارە لەو پيلانەی ئەمريکا کە مەبەستيەتی ڕووسيا تێوەبگلێنێت بە شەڕێکی ئاڵۆز و ماوە درێژ، هەر وەها ڕووسيا کێشەی ئابووری و گوزەرانی هەیە لە ناوخۆ، دەزانێت تێوەگلان بە جەنگێکی لەو شێوەیە زیانی گەورەی دەبیت، بە تايبەت جارێ پرسی سووريا یەک لا نەبووەتەوە. هەر ماوەی پێشوو بوو سەرئێشەیەکی بۆ درووستکرا بە هۆی خۆپێشاندانەکانی کازخستان، کە دەکرێت ئەو جۆرە فشار و پەيامانەی ئەمريکا زوو زوو دووبارە ببنەوە. لە دۆخێکی وادا ڕووسيا دەکرێت تەنيا لە ڕێی گرووپە چەکدارەکانی رۆژهەڵاتی ئۆکڕانيا ڕێگری و کێشە بۆ حکومەتی ئۆکڕانيا درووست بکات، ئەگەر نا چاريش بکرێت کە هێرشی سەربازی بکات بۆ ڕێگرتن لە ئۆکرانيا لە هەنگاونانی زیاتر بەرەو بەرەی ئەمريکا و ڕۆژئاوا، ئەوا دەکرێت تەنيا پەلاماری رۆژهەڵاتی ئۆکڕانيا بدات و هەندێ ناوچەی تری نوێ بخاتە ژێر کۆنتڕۆڵی گرووپە چەکدارەکانی ئۆکرانيا کە سەر بە ڕووسيان. هەر چەن ئەوە جۆرە هێرشەش دەکرێت زیانی گەورە بە ئابووری ڕووسيا بگەيەنیت، بە تايبەت ئەگەر فڕۆشتنی وزەی ڕووسی بە ئەوروپا بوەستێنرێت، کە سەرچاوەیەکی گەورەی داهاتی رووسيایە، جگە لەوەی دەکرێت بەو هێرشە سنووردارەی ڕووسيا، سەر لە نوێ شەڕی ناوخۆی ئۆکڕانيا بە توندی سەرهەڵبداتەوە (لە ئیستادا سەرەتاکەی دەستی پێکردوە)، ئەو کات ڕووسيا ناچار دەبیت بەردەوام هاوکاری گرووپە چەکدارەکانی دۆنباس بکات.